अवधचे नवाब आणि बेगम हजरत महल यांचा मुलगा मिर्झा बिर्जिस कादिर बहादूर यांचा जन्म १८४५ मध्ये झाला. त्याचे मूळ नाव मोहम्मद रमजान अली बहादूर होते.
इंग्रजांनी बेकायदेशीरपणे ताब्यात घेतलेले अवध त्यांनी परत मिळवले आणि ७ जुलै १८५७ रोजी त्यांची आई बेगम हजरत महल यांच्या पालकत्वाखाली अगदी लहान वयात अवधचे शासक बनले. बेगम हजरत महल यांच्या सक्षम नेतृत्वाखाली स्थानिक योद्धा, स्थानिक राज्यकर्त्यांनी दाखवलेल्या शौर्यामुळे ब्रिटिशांनी लखनौमधून माघार घेतली.
पुढे मिर्झा बिर्जीस कादिर यांना अवधचा नवाब घोषित करण्यात आले. त्यांनी अवध राज्यावर सुमारे १० महिने राज्य केले. जेव्हा राणी व्हिक्टोरियाचा जाहिरनामा एक नोव्हेंबर, १८५८ रोजी प्रसिद्ध झाला, तेव्हा ३१ डिसेंबर, १८५८ रोजी बिर्जिस कादिरच्या नावाने प्रतिजाहिरनामा जारी करण्यात आला.
ब्रिटीश सेनापती बिर्जिस कादिरचे आव्हान सहन करू शकले नाहीत. परिणामी ब्रिटिश सेनापती कॉलिन कॅम्पबेल, हॅवलॉक, जेम्स आउटराम आणि इतरांनी मोठ्या सैन्यासह लखनौला वेढा घातला.
शीख आणि गुरखा ईस्ट इंडिया कंपनीच्या बाजूने लढले. लखनौ आणि अवधच्या सैनिकांनी त्यांच्या स्तरावर सर्वोत्तम लढा दिला असला तरी ते युद्ध जिंकू शकले नाहीत.
दुसरा कोणताही पर्याय नसताना बिरजीस कादिर आणि बेगम हजरत महल यांना नेपाळच्या जंगलात आश्रय घ्यावा लागला. बेगम १८७९ मध्ये नेपाळमध्ये मरण पावल्या आणि नंतर नवाब वाजिद अली शाह यांचाही कलकत्ता येथील ईस्ट इंडिया कंपनीच्या तुरुंगात मृत्यू झाला.
वाजिद अली शाहच्या मृत्यूनंतर ब्रिटिशांनी बिरजीस कादिर आणि त्यांच्या कुटुंबाला संपवण्याचा कट रचला. त्यांनी त्यांना चर्चेसाठी कलकत्त्याला बोलावले. इंग्रजांच्या धूर्त इराद्यांनुसार नकळत बिरजीस कादिर आपल्या कुटुंबासह कलकत्ता येथे पोहोचले.
त्यांचा मुलगा खुर्शीद कादिर आणि मुलगी जमाल आरा बेगम यांच्यासमवेत ते १३ ऑगस्ट १८९३ रोजी ब्रिटीशांनी आयोजित केलेल्या रात्रीच्या भोजनाला उपस्थित होते; त्यांना विषयुक्त अन्न देण्यात आले.
तथापि, मोहब्बत आरा बेगम, बिरजीस कादिरची पत्नी आणि धाकटी मुलगी हुस्ना अदा बेगम जिवंत राहू शकल्या, कारण ते रात्रीच्या जेवणात सामील झाले नाहीत. अशा प्रकारे १४ ऑगस्ट १८९२ रोजी मिर्झा बिर्जीस कादिर बहादूर इंग्रजांच्या कपटी कारस्थानाला बळी पडले.
लेखक : सय्यद नसीर अहमद
भाषांतर : शाहजहान मगदुम
Post a Comment