Weekly Shodhan

प्रेषित मुहम्मद (स.) म्हणतात की तुमच्या सर्वांच्या कर्मावचा हिशोब घेतला जाईल. तुमच्या आणि अल्लाहच्या दरम्यान कोण वकील किंवा मध्यस्थ नसणार आहे. तुम्ही आपल्या उजवीकडे पाहिलात तर तुमचीच कर्मं दिसतील आणि डावीकडे पाहिलात तर तुमचीच कर्मं दिसतील. जिथे कुठे पाहाल तिथे तुमचीच कर्मं तुम्हाला दिसतील. आणि समोर नरक असेल. या नरकापासून वाचण्यासाठी तुमच्याकडे भाकरीचा अर्धा तुकडा असला तरी तो दान करा. (ह. अदी बिन हातिम, बुखारी, मुस्लिम)

प्रेषित मुहम्मद (स.) म्हणतात की हे कअब, मी तुम्हाला अशा सत्ताधाऱ्यांपासून अल्लाहची शरण देतो, जे लोक अशा सत्ताधाऱ्यांकडे जातील त्यांच्याकडून होणाऱ्या अत्याचारामध्ये सहभागी होतील, त्यांच्या खोट्या गोष्टींना सत्य म्हणून समजवण्याचा प्रयत्न करतील तर अशा लोकांशी माझा काहीच संबंध नाही आणि त्यांचाही माझ्याशी कोणता संबंध नाही. हौजे कौसरमध्ये माझी आणि त्यांची भेट होणार नाही. आणि जे लोक अशा अत्याचारी सत्ताधाऱ्यांकडे जाणार नाहीत आणि गेले तरी त्यांच्या खोट्या गोष्टी सत्य मानणार नाहीत, तसेच अत्याचारी कारवायांमध्ये सहभागी होणार नाहीत आणि जे लोक या अत्याचाऱ्यांच्या दारावर जाणार नाहीत अशा कार्यात त्यांची मदत करणार नाही, अशी माणसं माझ्या जवळची आहेत. ते हौजे कौसरवर मला भेटतील. मी त्यांना तिथे पाणी प्यायला देईन. (ह. कअब, तिर्मिजी)

प्रेषित मुहम्मद (स.) यांनी नजरातच्या ख्रिस्ती लोकांना एक पत्र लिहिले होते, ज्यामध्ये ते म्हणतात की तुम्ही माणसाच्या गुलामीतून निघून ईश्वराची बंदगी करा, तसेच माणसांच्या मालकीतून मुक्त व्हा आणि अल्लाहच्या मालकीत या. (तफसीर इब्ने कथीर)

प्रेषित मुहम्मद (स.) यांनी मक्केच्या कुरैश लोकांचे म्हणणे ऐकून घेतले आणि म्हणाले, तुम्ही मला जे काही देऊ करत आहात त्याचा मला अजिबात मोह नाही. हे आणि माझे उद्दिष्ट नाही. मला संपत्तीची तमा नाही की मानसन्मानाची अपेक्षा. मला तुमच्यावर सत्ता गाजवायची देखील इच्छा नाही. अल्लाहनं मला तुमच्याकडे प्रेषित बनवून पाठवले आहे. त्याने मला आज्ञा दिली आहे की तुमच्या चुकीच्या व्यवस्थेपासून लोकांना सावध करावे. या बदल्यात मला जे मिळणार आहे त्याची तुम्हाला खूशखबर द्यावी. मी माझ्या विधात्याचा संदेश तुम्हाला पोचता केला. याआधी आणि नंतरदेखील तुमच्या कल्याणाची मला काळजी होती आणि आजही ती आहे. जर तुम्ही माझा संदेश स्वीकारला तर या जगात आणि परलोकात देखील तुमचे भाग्य उज्ज्वल होईल. (ह. अब्दुल्लाह बिन अब्बसर, अलीहदाया वन्नेहाया)

संकलन :

सय्यद इफ्तिखार अहमद

(१३) ते यावर ईमान धारण करीत नसतात. अशा प्रवृत्तीच्या लोकांची हीच पद्धत पूर्वापार चालत आली आहे. 

(१४-१५) जर आम्ही त्यांच्यावर आकाशाचे एखादे दार उघडले असते, आणि ते दिवसाढवळ्या त्याच्यात चढूही लागले असते, तरीदेखील त्यांनी हेच सांगितले असते की आमच्या डोळ्यांची फसगत होत आहे किंबहुना आमच्यावर जादू केली गेली आहे. 

(१६-१७) ही आमची किमया आहे की आकाशात आम्ही बरेचसे मजबूत गड बनविले,^६ ते पाहणार्‍यांसाठी (तार्‍यांनी) सुशोभित केले. आणि प्रत्येक धिक्कारित सैतानापासून त्यांना सुरक्षित केले. 

(१८) कोणताही सैतान त्यात मार्ग प्राप्त करू शकत नाही याखेरीज की त्याने काही कानोसा घ्यावा^७ आणि जेव्हा तो कानोसा घेण्याचा प्रयत्न करतो तेव्हा एक प्रज्वल्लित अग्नीचा गोळा  त्याचा पाठलाग करतो.^८ 

५) मुळात ‘नस्लुकुहू’ हा अरबी शब्द प्रयुक्त झाला आहे, ‘स-ल-क’चा अर्थ अरबी भाषेत एखद्या वस्तूला दुसर्‍या वस्तूत प्रविष्ट करणे, पार करणे आणि ओवणे असा होतो. जसे धागा सुईच्या छिद्रातून पार करणे. म्हणून आयतचा अर्थ असा की ईमानधारकांच्या हृदयात तर हे स्मरण मन:शांती आणि आत्म्याचा आहार बनून शिरत असते. परंतु अपराध्यांच्या हृदयात ते पलिता (टेंभा) बनून लागत असते. ते ऐकून त्यांच्या अंत:करणात असा अग्नी भडकतो जणू एखादी तापलेली सळई होती जी त्यांचा ऊर भेदून पार झाली.

६) मूळ अरबी शब्द ‘बुरूज’ प्रयुक्त झाला आहे. अरबी भाषेत ‘बुरूज’ शब्दाचा अर्थ किल्ला, कोट आणि भक्कम इमारत असा होतो. नंतरच्या मजकुरावर विचार केल्याने असे वाटते की कदाचित वरच्या जगातील तो प्रदेश अभिप्रेत आहे ज्याच्यापैकी प्रत्येक प्रदेशाला अत्यंत भक्कम सीमांनी दुसर्‍या प्रदेशापासून विलग करून ठेवले आहे. या अर्थानुषंगाने ‘बुरूज’ या शब्दाला सुरक्षित प्रदेशाच्या अर्थात घेणे आम्ही अधिक योग्य समजतो.

७) म्हणजे ते सैतान जे आपल्या मित्रांना परोक्षाच्या वार्ता आणून देण्याचा प्रयत्न करतात. वास्तविकपणे परोक्षाच्या ज्ञानाची साधने त्यांच्याजवळ अजिबात नाहीत. सृष्टी त्यांच्यासाठी मोकळे रान नाही की हवे तेथे जावे व अल्लाहची रहस्ये माहीत करून घ्यावी. ते कानोसा घेण्याचा प्रयत्न जरूर करतात परंतु प्रत्यक्षात त्याच्या पदरी काहीच पडत नाही.

८) अरबी शब्द ‘शिहाबे-मुबीन’ याचा ‘प्रज्वल्लित अग्नीचा गोळा’ असा अर्थ होतो. दिव्य कुरआनात दुसर्‍या ठिकाणी याकरिता ‘शिहाबे-साकिब’ असा शब्द प्रयुक्त झाला आहे. म्हणजे अंधकाराचा उच्छेद करणारी ज्वाला, याने अभिप्रेत केवळ तुटून कोसळणारे तारे, ज्यांना आमच्या परिभाषेत उल्का म्हटले जाते हमखास तेच असावेत असे नाही तर ती अन्य एखाद्या प्रकारची किरणेही असू शकतील. उदा. अंतरिक्षातील किरणे अथवा त्यांच्याहीपेक्षा तीव्र अन्य एखादा प्रकार असावा जे आमच्या माहितीत आला नसावा तथापि कधी जमिनीकडे कोसळताना ज्या आमच्या दृष्टीस पडत असतात त्याच या उल्का असाव्यात व वरील जगाकडे उड्डाण करताना त्याच सैतानांच्या मार्गात अडसर बनत असाव्यात याचीदेखील संभावना आहे.

1980 नंतर आरएसएस आणि भाजपसह त्यांच्या घटक पक्षांनी उपस्थित केलेल्या मुख्य अजेंडामध्ये जम्मू आणि काश्मीरला विशेष दर्जा देणारे घटनेतील कलम 370 हटवणे, बाबरी मशीद पाडणे आणि अयोध्येत राम मंदिर बांधणे आणि देशात समान नागरी संहिता लागू करणे हे तीन वादग्रस्त मुद्दे भाजपच्या निवडणूक जाहीरनाम्यात होते. असे लोक आहेत की ज्यांना काळजी वाटते की कायदा आयोगाचा वापर करून नवीन निर्गमन हिंदु राष्ट्राच्या निर्मितीची पूर्वसूरी म्हणून समान नागरी संहितेच्या तयारीचा एक भाग आहे.

अनावश्यक चर्चा आणि वाद

7 ऑक्टोबर 2016 रोजी तत्कालीन विधी आयोगाचे अध्यक्ष न्यायमूर्ती चौहान कौटुंबिक कायदा सुधारणा चर्चापत्र घेऊन आले, तेव्हा हे पटकन लक्षात आले की हा खेळ समान नागरी संहितेला उद्देशून आहे. ऑल इंडिया मुस्लिम पर्सनल लॉ बोर्ड आणि इतर गटांनी आयोगाला कोणत्याही प्रकारे सहकार्य करू नये, असा निर्णय घेतला. परंतु दीर्घ अभ्यासानंतर जेव्हा 2018 मध्ये अहवाल सादर करण्यात आला, तेव्हा आयोगाने काढलेले अंतिम निष्कर्ष आणि निर्णय अत्यंत प्रभावी होते. विधी आयोगाने असे मत व्यक्त केले की या टप्प्यावर समान नागरी संहिता केवळ अनावश्यकच नाही तर अवांछनीय देखील आहे. कायद्यातील विविधता हे आधुनिक राष्ट्रांच्या वैशिष्ट्यांपैकी एक आहे आणि जगातील अनेक देशांमध्ये वेगवेगळे -(उर्वरित पान 2 वर)

वैयक्तिक कायदे आहेत आणि हे लोकशाहीच्या भरभराटीचे लक्षण आहे यावर या अहवालात भर देण्यात आला आहे. त्याचबरोबर वैयक्तिक कायद्यांमध्ये वेळोवेळी बदल करून विविध प्रकारचे भेदभाव दूर करावेत, असे आयोगाने सुचवले आहे. विवाह, घटस्फोट, उत्तराधिकार, दत्तक इत्यादी बाबींमध्ये वैयक्तिक कायद्यांचे नियमन करण्यासाठी विविध पद्धती वापरल्या जाऊ शकतात. त्याशिवाय, आयोग निःसंदिग्धपणे आवाहन करत आहे की, देशातील संपूर्ण जनतेसाठी समान नागरी संहितेचा विचार करण्याची गरज नाही. मग विधी आयोगाने नवीन चाल का काढली? 21 व्या आयोगाने संबंधित व्यक्ती आणि मान्यताप्राप्त समुदाय संस्थांना एका महिन्याच्या आत त्यांच्या टिप्पण्या सादर करण्यास सांगितले आहे की 21 व्या आयोगाने या विषयावर टिप्पण्या मागवून बराच काळ लोटला आहे आणि नवीन सूचना आमंत्रित करणे योग्य आहे. येथे उपस्थित होणारा समर्पक प्रश्न असा आहे की: तीन वर्षांत या प्रकरणाची पुन्हा पाहणी करण्यासाठी येथे कोणते बदल केले गेले आहेत? दुसरे म्हणजे संसदेने समाज संघटनांचे मत जाणून घेऊन कायदे करायला सुरुवात करावी का? जनतेचे प्रतिनिधित्व करणाऱ्या राजकीय पक्षांना सरकारने का घाबरावे? तेलंगणाचे मुख्यमंत्री के चंद्रशेखर राव यांनी धार्मिक नेतृत्वाला राजकारणात ओढण्याच्या विरोधात जाहीरपणे भूमिका मांडली आहे. संघ परिवारातील विविध घटकांकडून सूचना घेऊन बहुसंख्य लोकांना एकाच नागरी कायद्याची तहान भागवण्याचा त्यांचा डाव असू शकतो.

लोकशाहीची तलवार

समान नागरी संहितेच्या अमूर्त संकल्पनेला मुस्लिम लोक त्यांच्या सांस्कृतिक आणि धार्मिक अस्तित्वावर टांगलेली लोकशाहीची तलवार म्हणून पाहतात. वैयक्तिक कायद्याची कोणतीही चर्चा दोन कारणांसाठी मुस्लिमकेंद्रित असते. एक म्हणजे धार्मिक वैयक्तिक कायदा फक्त मुस्लिमांसाठीच अस्तित्वात आहे असा गैरसमज आहे. दुसरे, संपूर्ण देशाला लागू असलेल्या समान नागरी संहितेच्या अंमलबजावणीमुळे त्यांची सांस्कृतिक ओळख पूर्णपणे नष्ट होईल या विचारातून निर्माण झालेली बचावात्मकता. सर्व धार्मिक समुदाय, जात आणि पोटजाती गट आणि आदिवासी समुदायांचे स्वतःचे वैयक्तिक कायदे आहेत. हिंदू, मुस्लिम, ख्रिश्चन, पारशी आणि जैन पंथ यांसारख्या सुमारे 300 पंथांमध्ये त्यांचे विवाह, घटस्फोट, संपत्तीचे अधिकार, बंदोबस्त आणि हुंडा याबाबत वेगवेगळे नागरी कायदे आहेत. हे सर्व कायदे धार्मिक आहेत किंवा स्थानिक चालीरीतींवर त्यांचा भर आहे.

हिंदू विवाह आणि वारसाहक्क कायद्यात सुधारणा करण्यात आल्याने मुस्लिम आणि ख्रिश्चन कायद्यांमध्ये सुधारणा करण्यास विरोध का, हा प्रश्न वस्तुस्थिती समजून न घेता आहे. जवाहरलाल नेहरू आणि डॉ. बाबासाहेब आंबेडकरांनी हिंदू संहितेबद्दल स्वातंत्र्याच्या दिशेने चर्चेचे नेतृत्व केले, या समस्येचे गांभीर्य पूर्णपणे समजून घेतले. कायद्याच्या नावाखाली हिंदूंनी मनुस्मृतीसह वेद आणि उपनिषदांवर आधारित विधी पाळले. तेव्हा फक्त कोडिफिकेशन झाले, फारशी सुधारणा झाली नाही. तरीही ही सुधारणा केवळ हिंदूंपुरतीच का, मुस्लिम आणि ख्रिश्चन यांच्यापुरतीच मर्यादित का नाही, असे प्रश्न उपस्थित करून एक वर्ग वातावरण दूषित करू पाहत होता. प्रखर विरोध आणि विधिमंडळावरील हल्ले असूनही, 1956 पर्यंत, हिंदू संहिता लागू करण्यात आली, ज्याने बहुसंख्यांना वैयक्तिक कायदा दिला. स्वातंत्र्यानंतरही, नेहरू आणि आंबेडकरांनी समान नागरी कायदा आणण्यावर लक्ष केंद्रित केले नाही, तर विविध वैयक्तिक कायद्यांमध्ये वेळोवेळी सुधारणांची आवश्यकता आहे ही कल्पना रुजवण्यावर केंद्रित केले. देशाच्या ईशान्येकडील भागात जेव्हा फुटीरतावादी कारवाया तीव्र झाल्या, तेव्हा दिल्ली सरकारला त्यांच्या परंपरा जपल्या जातील याची खात्री करण्यासाठी नाग आणि इतरांशी बोलणी करावी लागली. त्यासाठी राज्यघटनेतही दुरुस्ती करावी लागली.

मुस्लिमांना दिलेल्या आश्वासनाची ताकद

समान नागरी संहितेवर संविधान सभेत झालेल्या प्रदीर्घ चर्चेचा इतिहास साक्षीदार आहे. जवाहरलाल नेहरू यांनी 20 ऑक्टोबर 1940 रोजी हिंदुस्तान टाईम्समध्ये लिहिलेल्या लेखात त्यांनी नमूद केले: संपूर्ण देशाला लागू होणारा समान नागरी कायदा आवश्यक आहे. तथापि, जे लोक ते स्वीकारण्यास तयार नाहीत त्यांच्यावर ते लादले जाऊ शकत नाही हे मला समजते. त्यामुळे सुरुवातीला ते ऐच्छिक म्हणून लागू केले जाऊ शकते. व्यक्ती किंवा गट त्यांच्या आवडीनुसार त्या अंतर्गत येऊ शकतात. सरकारला त्याच्या बाजूने प्रचार करू द्या. नेहरू आणि काँग्रेसने संविधान सभेत समान भूमिका घेतली. सभागृहात उपस्थित असलेल्या पाच मुस्लिम सदस्यांनी समान नागरी संहितेच्या अंमलबजावणीच्या विरोधात जोरदार लढा दिला नाही तर भविष्यातील कोणत्याही सरकारने हा प्रयत्न करू नये यासाठी कलम 44 सोबत एक कलम समाविष्ट करण्याची मागणी केली.

प्रदीर्घ चर्चेनंतर सभागृह या निर्णयावर आले की संबंधित लोकांच्या पूर्ण संमतीशिवाय समान नागरी संहिता लागू करता येणार नाही. नेहरूंची भूमिका अशी होती की समान नागरी कायदा लागू करण्याचा कोणताही मार्ग नाही. स्पेशल मॅरेज अ‍ॅक्ट सारखा धर्मनिरपेक्ष कायदा लागू होऊन सहा दशकांनंतरही किती टक्के हिंदूंनी या कायद्यानुसार लग्न केले? रसिकांसाठी ते आश्रयस्थान बनल्याचे वास्तव आहे. भारतीय सामाजिक वातावरणावर धर्माचा प्रभाव आहे. आस्तिक नैसर्गिकरित्या त्यांचे जीवन अशा प्रकारे आयोजित करतील की धर्म निश्चित केले जातील. तो नसावा असा युक्तिवाद करणे हा बहुसंख्य लोकांच्या जीवनशैलीचे पालन करण्याचा गर्भित आदेश आहे. तो म्हणजे ’बहुसंख्यवाद’. विविध समुदायांचे स्वतःचे स्वतंत्र कायदे असल्यामुळे राष्ट्रीय एकात्मता अशक्य आहे हा युक्तिवाद बालिश आहे. ’कायदेशीर बहुवचनवाद’ बहुलवादी समाजात नैसर्गिक आहे. ते धर्मनिरपेक्षतेच्या विरोधात नाही. बहुसंख्याकांची संस्कृती अल्पसंख्याकांवर लादणे चुकीचे आहे. 

- शाहजहान मगदुम,

कार्यकारी संपादक

ईद उल अजहानिमित्त ऐपतदारांनाच कुर्बानी करण्याचे आदेश देण्यात आलेले आहेत. त्यांनीच आपल्या कुर्बानीतील दोन हिस्से गोरगरीब आणि नातेवाईकांत वितरण करण्याचे आदेश आहेत. ईश्वर फर्मावितो, ‘‘त्यांचे मांसही अल्लाहला पोहचत नाही आणि त्यांचे रक्तदेखील नाही परंतु त्याला तुमची निष्ठा पोहचते. त्याने यांना तुमच्यासाठी अशाप्रकारे अधीन केले आहे की जेणेकरून त्याने प्रदान केलेल्या मार्गदर्शनावर तुम्ही त्याचा महिमा वर्णावा. आणि हे पैगंबर (स.), शुभवार्ता द्या सदाचारी लोकांना.’’  (सुरे हज (22) आयत क्र. 37)

अनैतिक संबंधांना नैतिकतेचा बुरखा पांघरून लिव्ह इन बनत आहे सामाजिक समस्या

हम ज़ब्त करते करते पत्थर से हो गये

मे 2022 रोजी श्रद्धा वालकर (27) हिची निघृण हत्या करून तीचे तुकडे फ्रिजमध्ये ठेऊन हळूहळू तीची विल्हेवाट लावण्याच्या नादात तिचा लिव्ह इन पार्टनर आफताब अमीन पुनावाला अटक झाला. मुंबईच्या मीरा रोडमध्ये मनोज साने (56) याने त्याची लिव्ह इन पार्टनर सरस्वती वैद्य (32) हिची हत्या करून तिचे तुकडे करून ते कुकरमध्ये शिजवून कुत्र्याला खाऊ घातले. नुकतीच एमपीएससीची परीक्षा करून कोपरगावची दर्शना पवार वन अधिकारी झाली आणि तिची हत्या तिचाच प्रियकर राहुल हंडोरे याने केला असल्याचे समोर येत आहे. या संदर्भात दखल घेण्यासारखी चौथी घटना म्हणजे कपील शर्माच्या शोमध्ये नाना पाटेकरची नक्कल करून लोकांना हसविणाऱ्या कॉमेडियन तिर्थानंद रावने 14 जून 2023 रोजी लाईव्ह फिनाईल पिऊन आत्महत्या करण्याचा प्रयत्न केला. तो आपली लिव्ह इन पार्टनर परवीन बानो हिच्या त्रासाला कंटाळून त्याने हे कृत्य केले होते. वेळीच त्याला वैद्यकीय मदत मिळाली म्हणून तो वाचला. 

या ती घटनांवरच ही मालिका थांबेल असे समजणे म्हणजे मुर्खांच्या नंदनवनात राहण्यासारखे होईल. अनैतिक संबंध हे हत्येच्या मुख्य तीन कारणांपैकी प्रमुख कारण आहे. एवढेच नव्हे तर माणसाच्या जीवनाला तणावपूर्ण बनविण्यामध्ये सुद्धा हेच संबंध सर्वात प्रमुख कारण आहेत. दुर्दैवाने अशा संबंधांना ’लिव्ह इन रिलेशनशिप’ सारख्या पाश्चिमात्य स्वरूपाचे नाव देऊन त्याचे महिमामंडन करण्याचा प्रयत्न भारतीय समाजात प्रस्थापित झाला आहे. दुर्दैवाने अशा संबंधांना देशाच्या सर्वोच्च न्यायालयानेही मान्यता देऊन आपण पुरोगामी असल्याची साक्ष जरी दिली असली तरी असे संबंध आता हत्या, आत्महत्या आणि इतर लैंगिक व आर्थिक गुन्ह्यांचे प्रमुख कारण बनले आहे. पुन्हा होणाऱ्या अशा हत्यांनी दररोजचा मीडिया भरलेला असतो. चर्चा तेव्हाच होते जेव्हा एखादी केस निर्भया, श्रद्धा किंवा सरस्वती सारख्या दुर्दैवी महिलांवर झालेल्या क्रूरतेचा कळस गाठला जातो. लिव्ह इन, विवाहबाह्य संबंध आणि विवाहपूर्व संंबंध यातून दैनंदिन जे गुन्हे होतात त्यांच्यावर तर चर्चाच होत नाही. किंबहुना त्यांची संख्या इतकी जास्त असते की, त्या सर्वांची दखल घेणेसुद्धा अशक्यप्राय गोष्ट होऊन जाते. मात्र अशा संबंधांमुळे भारतीय समाज आतून पोखरला जात असून, लवकरच कुटुंब व्यवस्थासुद्धा उध्वस्त होण्याची शक्यता नाकारता येणार नाही. किंबहुना कुटुंब व्यवस्था ढासळण्याची सुरूवात झालेली सुद्धा आहे. वाढत्या वृद्धाश्रमांची संख्या याचा पुरावा आहे. भारतीय समाज सुद्धा चंगळवादी संस्कृतीच्या आहारी गेलेला असून, आता त्यातून माघार घेणे सोपे राहिलेले नाही. म्हणून या प्रश्नाचा एकदा पुन्हा आढावा घ्यावा म्हणून हा लेखन प्रपंच. 

लिव्ह इन रिलेशनशीप म्हणजे काय?

एक वयस्क स्त्री आणि एक वयस्क पुरूष लग्न न करता पती-पत्नीसारखे राहणे म्हणजे लिव्ह इन रिलेशनशिप होय. असे संबंध अनैतिक असतात परंतु बेकायदेशीर नसतात. फील इट-शट इट-अँड-फर्गेट इट अशी एकंदरित या संबंधांची रचना असते. 2006 मध्ये सर्वोच्च न्यायालयाने अशा संबंधांना एका प्रकरणाच्या सुनावणीदरम्यान मान्यता दिली होती. तरी परंतु आजपर्यंंत या संदर्भात संसदेने कायदा केलेला नाही. लिव्ह इन रिलेशनशिप सर्वोच्च न्यायालयाच्या मान्यतेवर आधारित आहे. सर्वोच्च न्यायालयाच्या याच निर्णयाचा दाखला 2010 मध्ये अभिनेत्री खुशबू हिच्या, लग्नापूर्वीचे लैंगिक संबंध समाजाने मान्य करायला हवेत, अशा वक्तव्याविरूद्ध दाखल झालेल्या 23 याचिका फेटाळून लावताना उच्च न्यायालयाने दिला होता. उच्च न्यायालयाचे असे म्हणणे होते की,  भारतात सामाजिक रचनेत विवाह ही महत्त्वाची बाब आहे. पण काही लोकांना तसं वाटत नाही. त्यांच्या दृष्टीने लग्नापूर्वीचे शारीरिक संबंध योग्य असतात. त्यामुळे लोकांना आवडत नसलेले विचार मांडले म्हणून कोणाला शिक्षा दिली जाऊ शकत नाही.  

2006 मध्ये भारतीय दंड संहितेच्या कलम 497 अंतर्गत ’व्याभिचार’ हा अदखलपात्र गुन्हा होता. 2018 मध्ये एका जनहित याचिकेवर निर्णय देताना सर्वोच्च न्यायालयाने हे कलमच रद्द करून टाकले. त्यामुळे आता व्याभिचार हा भारतात गुन्हाच राहिलेला नाही.  मग आता लिव्ह इन रिलेशनशिप बद्द्ल ओरड करून काय उपयोग? आता विवाह न करता एकत्रित राहणे हा व्यक्तीस्वातंत्र्या अंतर्गत येणारी बाब ठरलेली आहे. म्हणून या निर्णयानंतर भारतात अशा प्रकरणांना नकळत सामाजिक मान्यता मिळालेली आहे. एखादी वाईट गोष्ट समाजात रूजली की तिला सामाजिक मान्यता मिळते. लिव्ह इनचे तसेच झालेले आहे. सुरूवातीच्या काळात पापभिरू भारतीय समाजात असे संबंध स्विकार्ह नव्हते. परंतु आता यात कोणालाच वाईट वाटत नाही. अगदी मुस्लिम समाज, ज्यांचा पायाच कुराणच्या नैतिक शिकवणीवर आधारित आहे व ज्यांची विवाहसंस्था ही जगात सर्वात मजबूत समजली जाते, कुराण च्या शिकवणी पासून लांब गेल्याने त्यांच्यातही तुरळक का होईना आता लिव्ह इनचे प्रकार सुरू झालेले आहेत. ज्याचा पुरावाच आफताब आमीन पुनावाला या बोहरा समाजातील (नवभारत टाईम्स या वर्तमानपत्रात आलेल्या बातमीत आफताब हा बोहरा समाजाचा आहे असे म्हटलेले आहे.) कृत्याने सिद्ध झाले आहे. 

लिव्ह इन रिलेशनशीपची सुरूवात कशी झाली?

साधारणपणे प्रत्येक वाईट गोष्ट सुरूवातीला युरोप आणि अमेरिकेमध्ये जन्म घेते आणि पुढे तिचा प्रचार आणि प्रसार जगभर होतो. अगदी एड्सपासून लिव्ह इन रिलेशनशीप पर्यंतच्या सर्वच वाईट चालीरिती तेथूनच आयात झालेल्या आहेत. त्या ठिकाणी लिव्ह इन रिलेशनशीपची सुरूवात एका सामाजिक गरजेतून झाली होती. त्याचे असे झाले की, जेव्हा तेथे फ्री सेक्सचे वारे जोरात वाहू लागले आणि मुक्त लैंगिक संबंधांना सामाजिक मान्यता मिळाली तेव्हा त्याचा सर्वात मोठा परिणाम तेथील कुटुंब व्यवस्थेवर झाला. ती डळमळीत झाली व मोठ्या प्रमाणात घटस्फोट देण्याचे प्रकार सुरू झाले. घटस्फोट देतांना पतीला-पत्नीला किंवा पत्नीने पतीला (ज्याने घटस्फोट मागितला असेल त्याला) मोठी रक्कम द्यावी लागत होती. याचे ताजे उदाहरण बिल गेटस् आणि मिलिंडा गेटस् यांच्या घटस्फोटाचे आहे. बिलने घटस्फोट देतांना मिलिंडाला दोन हजार कोटी डॉलर्स अर्थात 1.60 लाख कोटी रूपये दिले होते. अशा प्रकारचे वित्तीय नुकसान टाळावे मात्र लैंगिक सुख मिळावे, यासाठी या चालाख लोकांनी लिव्ह इन रिलेशनशीप हा खुश्कीचा मार्ग पत्करला. पण भारतात लिव्ह इन रिलेशनशीपचा चुकीचा अर्थ काढला गेला. अशा संबंधांचा विपर्यास करण्यात आला. अगदी विद्यापीठात शिकणारे तरूण-तरूणी ज्यांची अर्थव्यवस्था दोघांच्या आई-वडिलांनी पाठविलेल्या पैशावर चालते, ते सुद्धा लिव्ह इन रिलेशनशीपमध्ये राहू लागले. सर्व काही हवे पण जबाबदारी नको. या तत्वावर लिव्ह इन रिलेशनशीप आधारित असते. परंतु यात अंतिम नुकसान स्त्रीचेच होते, हे स्त्रियांच्या कसे लक्षात येत नाही याचेच आश्चर्य वाटते. कारण अशा संबंधांना विधिवत विवाह सारखे नैतिक बंधन नसल्यामुळे दाम्पत्यापैकी कोणीही या लिव्ह इन रिलेशनशिपमध्ये राहतांना गंभीर नसतात. म्हणून या बिनबुडाच्या नातेसंबंधात असतानासुद्धा ते दुसर्या व्यक्तीकडे आकर्षित होऊ शकतात व त्यांच्याशीही लैंगिक संबंध स्थापित करू शकतात. अशा प्रकारे लिव्ह इन रिलेशनशीपचे रूपांतर मल्टिरिलेशनशीपमध्ये होत असते. हाच प्रकार आफताब आणि श्रद्धाच्या बाबतीत झाला. आफताब मल्टिरिलेशनशिपमध्ये असल्याच्या बातम्या पुढे आलेल्या आहेत व त्या खर्या असण्याचीच शक्यता जास्त आहे. 

दुसरी महत्त्वाची गोष्ट म्हणजे लिव्ह इन रिलेशनशिपचे संबंध परस्पर सामंजस्यावर आधारलेले असतात. दूसरा कुठलाही ठोस आधार नसतो आणि परस्पर सामंजस्य कधी समाप्त होईल हे कोणालाच निश्चितपणे सांगता येत नाही. या संबंधी सर्वात मोठी हास्यास्पद बाब अशी आहे की, आपले एकमेकांशी जुळेल की नाही हे पडताळून पाहण्यासाठी सुद्धा काही तरूण-तरूणी लिव्ह इन मध्ये राहतात. यापेक्षा मोठा मूर्खपणा कुठला असू शकतो? हे स्वतःची फसवणूक स्वतः करून घेण्यासारखे आहे. 

महिला मग कुठल्याही असोत, एकमात्र खरे की त्यांच्या नशीबी अत्याचार सहन करणे लिहिलेले आहे की काय? एवढी शंका यावी इतपत महिला अत्याचाराचे गुन्हे आपल्या देशात घडत आहेत. तीन वर्षापूर्वीच लोकमतमध्ये एक बातमी आली होती ज्यात म्हटले होते की, गेल्या 46 वर्षात महिलांवर अत्याचार एक हजार पटीने वाढलेले आहेत. ही बातमी आजही लोकमतच्या वेबसाईटवर आहे. एनसीआरबीच्या 2019 च्या आकडेवारीमध्ये स्पष्ट म्हटलेले आहे की, एकट्या मुंबईत महिला अत्याचारांच्या गुन्ह्यात 2018 च्या तुलनेत 560 ने वाढ झालेली आहे. 2018 मध्ये महिलांचे विनयभंग, अपहरण, बलात्कार असे एकूण 5 हजार 978 गुन्हे दाखल होते. तर 2019 मध्ये त्यांची संख्या 6 हजार 438 एवढी होती.  महिलांना आईच्या गर्भाशयापासूनच अत्याचार सहन करावे लागतात. कन्याभ्रुण हत्या हा शब्द जरी सहज उच्चारला जात असला तरी कन्याभ्रुण हत्येची प्रक्रिया आणि आफताबने श्रद्धाचे केलेले 35 तुकडे या दोहोंमध्ये गुणात्मकरित्या काहीच फरक नाहीये. आपल्या देशात अनेक मुली जन्माला येऊच शकत नाहीत. ज्या जन्माला येतात त्यांना बालपणापासूनच अनेक वाईट अनुभवांना तोंड द्यावे लागते. पूर्वीच्या काळी महिला सतीच्या रूपांत जीवंत जाळल्या जात. आज कधी त्यांचे तुकडे केले जातात तर कधी तंदूरमध्ये भाजल्या जातात आणि हे सर्व कृत्य त्यांचे स्वतःचे बाप, भाऊ, प्रेमी, पती या अवतारातील सर्व पुरूष मंडळी करताना पहावयास मिळतात. आठवा आरूषी तलवार हत्याकांड. 

मौलाना सय्यद अबुल आला मौदूदी यांनी एका ठिकाणी म्हटलेले आहे की, यौन आकर्षण को अमल के बिखराव से रोखकर एक विधान में लाने का तरीका विवाह है. और विवाह के बिना संस्कृती की संरचनाही नहीं की जा सकती. अगर ऐसा हो भी जाए तो उसके टूटने, बिखरने और इन्सान को जबरदस्त अख्लाकी और मानसिक गिरावट से बचाने की कोई दूसरी शक्ल संभव नहीं. इसी गरज से इस्लाम ने औरत और मर्द के तआल्लुकात को बहोत सी हदों का पाबंद करके विवाह में समेट दिया है.  (संदर्भ : परदा, पान क्र. 182).

विवाहाची आवश्यकता

लिव्ह इन रिलेशनशिप एकीकडे परस्पर सामंजस्यासारख्या तकलादू पायावर उभी असते तर दूसरीकडे विवाहाला नैतिक आणि धार्मिक अधिष्ठान प्राप्त असते. जो की एक मजबूत पाया असतो. कुरआनमध्ये म्हटलेले आहे की,  आणि त्या स्त्रियादेखील तुमच्याकरिता निषिद्ध आहेत ज्या इतर कोणाच्या विवाहबंधनांत असतील (मुहसनात) परंतु अशा स्त्रियांशी (विवाह करण्यामध्ये) त्या स्त्रिया अपवाद आहेत ज्या (युद्धामध्ये) तुमच्या हाती लागलेल्या असतील. हा अल्लाहचा कायदा आहे ज्याचे पालन तुमच्यावर बंधनकारक आहे. यांच्याखेरीज इतर ज्या स्त्रिया आहेत त्यांना आपल्या संपत्तीद्वारे प्राप्त करणे तुमच्यासाठी वैध करण्यात आले आहे, परंतु अट अशी की त्यांना विवाहाबंधनात सुरक्षित करा, असे नव्हे की तुम्ही स्वच्छंद कामतृप्ती करू लागाल. मग ज्या दांपत्यजीवनाचा आनंद तुम्ही त्यांच्यापासून घ्याल त्याच्या मोबदल्यात त्यांचे महर (स्त्रीधन) कर्तव्य समजून अदा करा. परंतु महरचा ठराव केल्यानंतर परस्परांच्या राजी-खुषीने तुमच्यामध्ये जर काही तडजोड निघाली तर त्याला काही हरकत नाही. अल्लाह सर्वज्ञ व बुद्धिमान आहे.  (सुरे निसा क्र. 4: आयत क्र.24)

स्त्री-पुरूषाच्या संतुलित लैंगिक संबंधांबद्दल मौलाना अबुल आला मौदूदी लिहितात, स्त्री -पुरूष संबंधों को लेकर कुरआन के तमाम हुक्मों और हिदायतों से शरीअत का मंशा ये है के यौनविकार के तमाम दरवाज़े बन्द कर दिए जाएं, दाम्पत्य सम्बन्धों को विवाह के दायरे में सीमित कर दिया जाए. इस दायरे के बाहर जिस हद तक संभव हो, किसी क़िस्म का यौनाचार न हो और जो यौन-प्रेरणा ख़ुद तबीयत के तक़ाज़े या किसी आकस्मिक घटना से पैदा हो उनकी तृप्ति के लिए एक केन्द्र बना दिया औरत के लिए उसका शौहर और मर्द के लिए उसकी बीवी ता के इंसान तमाम अप्राकृतिक और स्वनिर्मित उत्प्रेरकों तथा विघटन कार्यों से बचकर अपनी संचित शक्ति के साथ सामाजिक एवं सांस्कृतिक व्यवस्था की सेवा करे और वो यौन प्रेम और यौनाकर्षण का तत्त्व, जो अल्लाह ने इस कारख़ाने को चलाने के लिए हर मर्द व औरत में पैदा किया है, पूरे का पूरा एक ख़ानदान के निर्माण करने और उसे सुदृढ़ करने में लगे. दाम्पत्य सम्बन्ध हर हैसियत से पसन्दीदा है, क्यों कि वो इंसानी प्रकृति और हैवानी प्रकृति दोनों के मंशा और ख़ुदा के क़ानून के मक़सद को पूरा करता है; और दाम्पत्य जीवन की अवहेलना हर हैसियत से नापसन्दीदा है, क्यों कि वो दो बुराइयों में से एक बुराई का वाहक अवश्य होगी.या तो इंसान प्रकृति के क़ानून के मंशा को पूरा ही न करेगा और अपनी ताक़तों को प्रकृति से लड़ने में बर्बाद करेगा, या फिर वो तबियत के तक़ाज़ों से मजबूर होकर ग़लत और नाजायज़ तरीक़ों से अपनी ख़ाहिशों को पूरा करेगा. (संदर्भ: परदा पेज नं 185) 

मुळात पुरूष हे पॉलिगामस प्रवृत्तीचे असतात. म्हणून इस्लामने त्यांना विवाहबंधनात राहून वेगवेगळ्या परिस्थितीत एक-दोन-तीन प्रसंगी चार विवाह करण्याची परवानगी दिलेली आहे. परंतु विवाहशिवाय कुठलेही स्त्री-पुरूष संबंध इस्लामला मान्य नाहीत. थोडक्यात लिव्ह इन रिलेशनशिप ही विवाहाला पर्याय होऊच शकत नाही. हे ज्यांना कळेल ते जिवनात यशस्वी होतील ज्यांना कळनार नाही ते अयशस्वी होतील एवढे मात्र खरे. जय हिंद...!

- एम. आय. शेख

“कोण? छत्रपती शाहू महाराज?”

असे नवलयुक्त उद्गार काढीतच लोकमान्य टिळक चटकन खुर्चीतून उठले, अंगात अंगरखा चढवितच लगबगीने खाली उतरले. बग्गीजवळ येऊन त्यांनी अदबीने राजर्षी शाहू महाराजांना नमस्कार केला.

राजर्षी शाहू महाराजांनी थेट मुद्द्यांलाच हात घातला... “अहो, ते तुम्ही तुरुंगात काहीसे लिहिले आहे ना?” 

शाहू महाराजांनी टिळकांना विचारले, तेंव्हा टिळकांनी उत्तर दिले, “हो...! मी श्रीमद्भगवतगीतेवर पुस्तक लिहिले आहे!". 

"हो, हो, द्या बरं मला वाचायला जरा!” राजर्षी म्हणाले.

टिळक पटकन माडीवर गेले. कपाट उघडून त्यांनी गीतारहस्यच्या हस्तलिखिताची बाडे छत्रपतींच्या हाती दिलीत. 

"बरं आहे, येतो आम्ही!"

लिखिताची बाडे घेऊन राजर्षी शाहू छत्रपती बग्गीतून निघून गेले. गायकवाड वाड्यात शांतता पसरली. दिवाणखान्यातील मंडळी गंभीर होऊन म्हणाली,

"हे काय केले तुम्ही? आता पुन्हा मिळेल तरी का हे हस्तलिखित? मगरीने माणिक गिळले म्हणायचे."

पण लोकमान्य टिळक शांत होते. सुपारीचे खांड तोंडात टाकत ते म्हणाले,

"स्वतः कोल्हापूरचे छत्रपती आपल्याकडे गीतारहस्य मागावयास आले. मी ते दिले नसते तर छत्रपतींच्या गादीचा तो अवमान केल्यासारखे आहे, ते मी कधीच करणार नाही. छत्रपती व आमचे काही मतभेद असतील, पण छत्रपती मला प्रिय आहेत. त्यांचा शब्द मला शिरसावंद्य आहे."

"ते सारे ठीक आहे, पण गीतारहस्य मात्र गेले!”

कुणीतरी निराशा व्यक्त केली. त्यावर लोकमान्य टिळक म्हणाले,

“वाचून झाले की चार-दोन आठवडयात वह्या परत करतो असे महाराज म्हणाले आहेत. हा छत्रपतींचा शब्द आहे ते तो पाळतीलच, माझी तशी बालंबाल खात्री आहे,"

तेच खरे झाले. छत्रपती शाहूंनी ब्रिटिश गव्हर्नरकडून गीतारहस्य पास करून घेतले व ठरलेल्या मुदतीत लोकमान्यांकडे पोहोच केले. परस्परांवर विश्वास टाकणारे व शब्दाला जागणारे हे दोघेही थोर पुरुष खरंच महान होते.

पुणे हे 'विद्येचे माहेरघर' म्हणून संबोधले जाते. तसेच ते पूर्वीपासून सामाजिक व राजकीय चळवळीचे प्रमुख आगर म्हणूनही गणले जात आहे. बहुजन समाजाच्या चळवळीचे केंद्र पुण्यात ठेवले पाहिजे, हे राजर्षींनी तत्कालीन सामाजिक व राजकीय परिस्थितीचा वेध घेऊन मनोमन ठरविले होते. त्यासाठी त्यांनी पुण्यातील बुधवार पेठेतील बाहुलीच्या हौदाजवळ असलेल्या 'मराठा सोशल क्लब' च्या मंडळींची भेट घेतली होती.

क्लबचे पहिले अध्यक्ष होते डॉ. पांडुरंग चिमणाजी पाटील (पी. सी. पाटील) या क्लबमध्ये लक्ष्मणराव ठोसर, बाबूराव जेधे, बाबूराव जगताप, गोपाळराव नाईक (ॲडव्होकेट), गोविंदराव साळवी (वकील), रावसाहेब ठुबे, श्रीपतराव शिंदे (विजयी मराठाकार), विठ्ठलराव कराळे, सावंत व राणे आदी फौजदारकीची परीक्षा पास झालेल्या कोल्हापूरच्या तरुणांचा समावेश होता. यांना राजर्षी शाहूंची मदत होती.

एकदा शाहू महाराज पुण्यास आले असता त्यांना डॉ. पां. चि. पाटील यांनी पुण्यास मराठा तरुणांनी चालविलेल्या संस्थांची साद्यंत माहिती दिली. महाराजांना आनंद झाला, डॉ.पां.चि.पाटील मंडळींना तत्काळ २५ हजारांची देणगी दिली. त्या काळात एवढी रक्कम फार मोठी होती. महाराजांनी दिलेल्या प्रोत्साहनामुळे व आर्थिक सहाय्यामुळे १९१८ साली पुण्यासारख्या शहरात ‘श्री शिवाजी एज्युकेशन सोसायटी' या शैक्षणिक संस्थेची स्थापना झाली. शुक्रवार पेठेत बाबूराव जगताप यांच्या जागेत सुरू केलेल्या लहानशा रोपट्याचे शिवाजी एज्युकेशन सोसायटीसारख्या संस्थेस वटवृक्षाचे रूप प्राप्त झाले. या सोसायटीचे अध्यक्ष राजर्षी शाहू छत्रपती व सेक्रेटरी देवासचे खासेसाहेब सयाजीराव गायकवाड महाराज होते, हे नमूद करणे आवश्यक आहे.

राजर्षी शाहू महाराजांचे लोकशिक्षणाचे कार्य असामान्य व अलौकिक होते. ते केवळ कोल्हापूर संस्थानापुरते मर्यादित नव्हते. कोल्हापूर बाहेरसुद्धा त्यांनी भरीव शैक्षणिक व सामाजिक कार्याचा व्याप वाढविला होता. पुण्याच्या डेक्कन एज्युकेशन सोसायटीचे ते पदसिद्ध अध्यक्ष होते. या संस्थेला त्यांनी भरपूर आर्थिक मदत केली. डेक्कन सोसायटीच्या विलिंग्डन महाविद्यालयाच्या वसतिगृहाच्या उभारणीसाठी ३० हजार रुपयांची मदत केली. बनारस हिंदू विश्वविद्यालयाला एक लाख रुपयांची देणगी दिली. पुढे त्यांचे सुपुत्र छत्रपती राजाराम महाराजांनी त्यांच्या प्रमाणेच प्रतिवर्षी भरीव देणगी देण्याची परंपरा चालू ठेवली. 'शाहू बोर्डिंग' असे या वसतिगृहाचे नामकरणही करण्यात आले.

नाशिकचे श्री उदाजी मराठा बोर्डिंग, बंजारी समाजाचे बोर्डिंग व सोमवंशीय समाजाचे बोर्डिंग आदी संस्थांना राजर्षींनी सढळ हाताने मदत केली. खुद्द पुणे शहरामध्ये श्री शिवाजी मराठा सोसायटी, ताराबाई मराठा बोर्डिंग यासह अनेक संस्थांना राजर्षीनी आर्थिक सहाय्य पोहोचविल्याचे दिसून येते.

तसेच महाराष्ट्रात शिवछत्रपतींच्या नावाने एखादी लष्करी शिक्षण देणारी शाळा असावी हा हेतू मनात ठेवून छत्रपती शिवाजी महाराजांच्या पुतळ्याच्या स्मारकाच्या निमित्ताने त्यांनी इंग्लंडच्या युवराजाला पुण्यात आणले. त्यांच्या हस्ते पुतळ्याची कोनशिला बसविली. त्याचे दृष्यरूप म्हणजे पुण्याचे श्री शिवाजी प्रिपरेटरी मिलिटरी स्कूल होय. तसेच नॅशनल डिफेन्स ॲकॅडमी (एन.डी.ए.) पुण्यात सुरू झाली. त्यामागे सुद्धा राजर्षीची प्रेरणाच आहे.पुणे शहराला विद्येचे माहेरघर म्हणून संबोधले जाते, त्यामागे राजर्षींनी केलेला शिक्षणाचा प्रसार ही अधोरेखित होतो.

- डॉ. सुनिलकुमार सरनाईक

कोल्हापूर

भ्रमणध्वनी :९४२०३५१३५२

(लेखक भारत सरकारतर्फे स्वामी विवेकानंद राष्ट्रीय पुरस्काराने तसेच आचार्य बाळशास्त्री जांभेकर दर्पण पत्रकार पुरस्काराने सन्मानित आहेत.)

तब्बल २० दिवसांच्या जातीय तणावानंतर उत्तरकाशीच्या पुरोला शहरातील परिस्थिती सुधारू लागली असून धोकादायक परिणामांची धमकी मिळाल्यामुळे गाव सोडून गेलेल्या मुस्लिम कुटुंबांनी मायदेशी परतण्यास सुरुवात केली आहे. मुस्लिम व्यापाऱ्यांनी शनिवारी पोलिस बंदोबस्तात मुख्य बाजारपेठेतील आपली दुकाने उघडल्याने डोंगराळ शहराला हादरवून सोडणाऱ्या 'लव्ह जिहाद' प्रकरणाच्या प्रचाराचा खोटारडेपणा उघड झाला आहे.

अल्पवयीन मुलीच्या अपहरणाच्या प्रयत्नात दोन जणांना पकडल्यानंतर २६ मे पासून मुस्लिमांची मोठ्या प्रमाणात तोडफोड आणि छळ सुरू झाला. आरोपींपैकी एक उबैद खान (२४) हा मुस्लीम असून दुसरा हिंदू आहे, जिंतेंद्र सैनी (२३). मुलीला मायदेशी पाठवण्यात आले असले तरी स्थानिक हिंदू उजव्या विचारसरणीच्या संघटनांनी हे अपहरण 'लव्ह जिहाद'चा प्रयत्न असल्याचा आरोप केला आहे.

हिंदू उजव्या विचारसरणीच्या गटांनी पुरोला येथे  मुस्लिमांना हाकलून लावण्याच्या उद्देशाने महापंचायत बोलावली आणि न सोडल्यास परिणाम भोगावे लागतील, अशी धमकी देणारे फलक लावले. मुस्लिमांच्या मालमत्तेची तोडफोड करण्यात आली, त्यांच्या घरांवर एक्स अक्षराने चिन्हांकित करण्यात आले आणि स्थानिक व्यापारी संघटनांकडून सर्व बाहेरील व्यक्तींची पडताळणी करण्याची मागणी करण्यात आली. सत्ताधारी भाजपचे नेते आणि सदस्य म्हणून काम करणाऱ्यांसह सर्वच स्तरांतील घाबरलेले मुस्लिम शहरातून निघून गेले.

या प्रकरणात कोणताही धार्मिक दृष्टिकोन नसतानाही या संपूर्ण प्रकरणाला जातीय रंग देण्यात आला, असा आरोप या दोघांविरुद्धच्या पोलिस खटल्यात मुख्य तक्रारदार असलेल्या ४० वर्षीय सरकारी शाळेतील शिक्षिकेने केला आहे. नाव न सांगण्याच्या अटीवर या व्यक्तीने उजव्या विचारसरणीच्या संघटनांचा खोटारडेपणा उघड केला आहे आणि हे नियमित गुन्हेगारीचे उदाहरण असल्याचे स्पष्ट केले आहे.

पहिल्या तासाभरापासून हा जातीय मुद्दा बनवण्याचा प्रयत्न झाला. उजव्या विचारसरणीच्या कार्यकर्त्यांनी स्वत:हून आमच्यासाठी पोलिसांत तक्रारही तयार केली, पण पोलिसांनी ती मान्य केली नाही. हे 'लव्ह जिहाद' प्रकरण नव्हते, तर नियमित गुन्हा होता. ज्यांनी हे केले ते तुरुंगात आहेत. आता न्यायपालिका या प्रकरणाचा निर्णय घेईल,' असे तक्रारदाराने एका राष्ट्रीय वृत्तपत्राला दिलेल्या मुलाखतीत सांगितले आहे. अपहरणाच्या प्रयत्नाचे लक्ष्य ठरलेल्या भाचीची ओळख होऊ नये म्हणून त्याची ओळख वगळण्यात आली आहे.

संबंधित मुलीचा काका असलेल्या व्यक्तीने सांगितले की, अनेक उजव्या विचारसरणीच्या गटांनी त्याच्याशी संपर्क साधला होता, परंतु देवभूमी रक्षा अभियान आणि विहिंपच्या नेतृत्वाखाली सुरू असलेल्या आंदोलनात सहभागी होण्यास आपण तयार नसल्याचे त्यांनी स्पष्टपणे सांगितले. ते म्हणाले की, हिंदू गटांना जातीय तणाव निर्माण करायचा आहे आणि त्यांचा एकमेव उद्देश मुस्लिमांच्या विरोधात घोषणा देणे आहे. पुरोला येथे जाणीवपूर्वक धार्मिक द्वेष निर्माण करण्यात आला  आणि त्यानंतर त्याचा राजकीय फायद्यासाठी गैरफायदा घेतला गेला, याचा स्पष्ट पुरावा म्हणजे त्यांचे वक्तव्य. उत्तराखंडच्या इतर भागातही हा प्रकार पाहायला मिळाला आहे.

उजव्या विचारसरणीच्या गटांनी २९ मे रोजी पुरोळ्याच्या अरुंद गल्लीबोळात निषेध मोर्चा काढून  मुस्लिमांचा  अपमान करणाऱ्या घोषणा दिल्या. त्याच दिवशी मुस्लिमांच्या मालकीची किंवा भाड्याने घेतलेली किमान ३० दुकाने फोडून त्यांच्यावर हल्ले करण्यात आले. चार दिवसांनी म्हणजे ३ जूनला पुन्हा मिरवणूक निघाली आणि बारकोट परिसरात आणखी २५ दुकानांवर हल्ले झाले. १५ जून रोजीच्या प्रस्तावित महापंचायतीपूर्वी मुस्लिम व्यापाऱ्यांना निघून जाण्याचे आवाहन करणारे  फलक पुरोळ्यात झळकले.

त्यानंतर जिल्हा प्रशासनाने महापंचायतीला परवानगी नाकारली आणि  शहरात फौजदारी प्रक्रिया संहितेच्या कलम १४४ अन्वये जमावबंदी आदेश लागू केले. ५ जून रोजी भादंविकलम १५३-अ (विविध गटांमध्ये वैमनस्य निर्माण करणे) आणि ५०६ (गुन्हेगारी धमकी) अंतर्गत गुन्हा दाखल करण्यात आला होता, परंतु अद्याप कोणालाही अटक करण्यात आलेली नाही.

उत्तराखंड उच्च न्यायालयाने या भागात कायदा व सुव्यवस्था आणि शांतता राखण्याचे निर्देश राज्य सरकारला दिल्यानंतर प्रशासनाला कठोर कारवाई करणे भाग पडले. असोसिएशन फॉर प्रोटेक्शन ऑफ सिव्हिल राइट्स (एपीसीआर) या संघटनेने १५ जूनची महापंचायत रोखण्याची मागणी करणाऱ्या याचिकेवर न्यायालयाने हे निर्देश दिले आहेत.

२६ मे च्या घटनेनंतर ही मुलगी घरातच बंदिस्त आहे. यामुळे तिच्यावर एक मानसिक तणाव आहे आणि ती शैक्षणिकदृष्ट्या चांगली असूनही तिला तिच्या भविष्याची नेहमीच चिंता असते. तिचे काका म्हणाले की मुस्लिमांनी कधीही शहरातून पळून जाऊ नये आणि एका व्यक्तीच्या गुन्ह्यासाठी संपूर्ण समाजाला लक्ष्य केले जाऊ नये.

उत्तराखंडचे मुख्यमंत्री पुष्करसिंह धामी यांनी कायदा हातात घेऊ देणार नाही, अशी भूमिका घेतली असली तरी राज्य सरकार उत्तराखंडला 'लव्ह जिहादचे सॉफ्ट टार्गेट' बनू देणार नाही, असेही त्यांनी स्पष्ट केले आहे. गेल्या काही महिन्यांत अशा प्रकारच्या घटनांमध्ये वाढ झाली आहे. आम्ही बंधुत्वाच्या भावनेने जगत आहोत, पण याचा अर्थ असा नाही की अशा चुकीच्या कृत्यांना परवानगी दिली जाईल, असे धामी यांनी आपल्या पक्षाच्या, भाजपच्या विचारधारेचे प्रतिबिंब उमटवले.

'लव्ह जिहाद' या संकल्पनेसोबतच हा शब्दही समजून घ्यायला हवा. 'लव्ह' हा इंग्रजी शब्द आहे, ज्याचा साधा अर्थ प्रेम असा आहे, तर 'जिहाद' हा अरबी शब्द आहे, ज्याची व्याख्या वेगवेगळ्या प्रकारे करण्यात आली आहे. 'जिहाद' म्हणजे अल्लाहसाठी स्वार्थ आणि अहंकारासारख्या वाईट गोष्टींशी संघर्ष. याचा अर्थ धार्मिक युद्ध असा अजिबात नाही. असे असतानाही 'लव्ह जिहाद'ची चुकीची व्याख्या प्रेमाच्या मार्गावर चालत धार्मिक युद्ध अशी करण्यात आली आहे. 

भारतीय संविधानाच्या अनुच्छेद 25 मध्ये देशातील प्रत्येक नागरिकाला धार्मिक स्वातंत्र्याचा अधिकार प्रदान करण्यात आला आहे. या अधिकारामुळे आंतरधर्मीय विवाहांचाही मार्ग मोकळा होतो. अशा स्थितीत 'लव्ह जिहाद'ची चुकीची व्याख्या समस्येच्या मुळाशी आहे. असे असले तरी भारतात आंतरधर्मीय विवाहांची संख्या खूपच कमी आहे. राष्ट्रीय कौटुंबिक आरोग्य सर्वेक्षणानुसार भारतात आंतरधर्मीय विवाहाचे प्रमाण अवघे दोन टक्के आहे. ते सर्व हिंदू-मुस्लिम असावेत असे नाही आणि हिंदू-मुस्लिम आंतरधर्मीय विवाहांमध्ये सर्व मुले मुस्लिम आणि मुली हिंदूच असाव्यात असेही नाही.

- शाहजहान मगदुम

कार्यकारी संपादक, 

संपर्क: ८९७६५३३४०४

मध्य प्रदेशमधील वामोह जिल्ह्यातील एक शाळेची इमारत बुलडोजरने पाडण्याचा आदेश दिला जातो. कारण त्या शाळेच्या मुख्याध्यापकांनी तिथल्या हिंदू विद्यार्थिनींनासुद्धा हिजाब घालण्याची सक्ती केली होती. मुख्याध्यापकांचे हे कृत्य चुकीचे आहे. पण त्यांच्या चुकीची शिक्षा शाळेला का दिली जाते? हा फार महत्त्वाचा प्रश्न आहे. शाळेचा दोष काय? शाळा म्हणजे फक्त इमारत, भिंती, दारे, खिडक्या नव्हेत. शाळा म्हणजे शिक्षण प्राप्त करण्याचे केंद्र आहे. शिक्षण प्राप्त करण्यासाठी पूर्वी इमारत नसल्याने झाडाखालीसुद्धा शाळा भरवल्या जायच्या. आज इमारत बांधायची साधने ईश्वराने दिलीत म्हणून झाडाखाली बसून शिक्षण घेण्याची गरज नाही. शाळेची इमारत पाडताना विद्यार्थिनींना रडू कोसळत होते. त्यांना शिक्षण घेण्याची जी संधी मिळाली होती ती त्यांच्यापासून हिरावून घेतली जात होती. ह्या शाळेमध्ये शिकणारे विद्यार्थी दिहाडी कामगारांची मुलं आहेत. त्यांनीसुद्धा शिक्षण प्राप्त करण्याचे स्वप्न बाळगले असावे, पण यांना काय माहीत होते की एकेदिवशी त्याच शाळेचा मुख्याध्यापक काही इतर धर्माच्या विद्यार्थिनींना हिजाब घालण्याची सक्ती करील आणि त्याच्या या कुकर्माची शिक्षा त्याला नाही तर तिथे शिकत असलेल्या विद्यार्थ्यांची शिक्षण घेण्याची संधी हिरावून घेईल. प्रश्न असा पडतो की मुख्याध्यापकाची शिक्षा विद्यार्थ्यांना का दिली जाते? हे कारण कोणते दुसरे तर नाही. त्या शाळेत कामगारांची मुलं शिक्षण घेत होती. त्यांना शिक्षण घेण्याचा अधिकार धर्माने दिला नसताना त्या विद्यार्थ्यांना शिक्षणापासून वंचित करण्यात आले. मुख्याध्यापकाने ती चूक वैयक्यिकपणे केली की जाणूनबुजून, यामागे एखाद्या षड़यंत्राचा भाग म्हणून त्याने जाणूनबुजून ही चूक केली? 

एक शाळा बांधण्यासाठी वर्षानुवर्षे संघर्ष करावा लागतो. साधने नसताना ती मिळवावी लागतात. त्यासाठी मोठे परिश्रम घ्यावे लागतात आणि वर्षानुवर्षांच्या या संघर्षाचे प्रतीक असलेल्या शाळेच्या इमारतीला काही तासांत जमीनदोस्त केले जाते. प्रशासनाला ही इमारत पाडताना एकदा तरी असा विचार आला नसावा का? देशात दररोज मोठमेठे गुन्हे घडत आहेत. त्या गुन्हेगारांना त्यांची शिक्षा देणे तर दूरच त्यांच्याविरुद्ध साधी कारवाई सुद्धा केली जात नाही. दररोच देशाची कोट्यवधींची संपत्ती लुटून परदेशांत पसार होणाऱ्या व्यक्तीच्या बातमन्या येत असतात. पण अशालोकांना कधी कुठे शिक्षा दिली गेली की भविष्यात दिली जाईल? लैंगिक शोषणाला बळी पडलेल्या काही महिला खेळाडू दोन महिन्यांपासून आंदोलन करत आहेत, त्यांच्या दोषीला कुणी शिक्षा द्यायला तयार नाही. अशा कितीतरी घटना आहेत त्यांच्याविरुद्ध कारवाई होत नाही. एका शाळेबाबत मात्र तडकाफडकी निर्णय घेतला जातो. त्या विद्यार्थिनींना जाणूनबुजून किंवा कुणाच्या सांगण्यावरून हिजाब घालण्याची सक्ती केली आणि या शाळेत शिक्षण घेणाऱ्या मुला-मुलींचे स्वप्नच भंग करून टाकले. या विद्यार्थ्यांसमोर दुसरा पर्याय आहे की नाही हे माहीत नाही, असला तरी त्यांना संधी मिळणार का हेदेखील माहीत नाही. त्यांच्या जगण्याच्या आशा-आकांक्षा बुलडोझरने उद्ध्वस्त केल्यानंतर ते कसे जगतील, उद्या तेदेखील कामगार बनतील, कारण पोट तर भरावेच लागेल. मिळालेले जीवन जगावेच लागेल. अंधकारात जगणं असो की आणखी कशा प्रकारे, नशिबात आहे ते भोगावेच लागेल. लोक म्हणतात स्वप्नं पाहावीत पण तीच स्वप्नं कधी कधे भोगवेही लागतात.

- सय्यद इफ्तेखार अहमद

संपादक, 

मो.: ९८२०१२१२०७

माणूस हा एक संवेदनशील आणि भावना असणारा जीव आहे. तो अनेक गोष्टींमधून प्रेरणा घेतो. अनेक गोष्टी त्याला निराश करतात. आपल्या भावनांच्या समाधानासाठी तो अनेक वेळा मोठ्या प्रमाणात अनुत्पादक असा खर्च करतो. उदा. ब्रिटनच्या वर्चस्वाखाली शेकडो वर्ष राहिलेल्या देशांनी स्वातंत्र्य मिळाल्यानंतर स्वातंत्र्य दिन साजरा करण्याची परंपरा सुरू केलेली आहे. या स्वातंत्र्यदिनानिमित्त अशा देशात अनेक कार्यक्रम आयोजित केले जातात. रोषणाई केली जाते. सरकारी इमारतींवर सजावट केली जाते. परेड आयोजित केली जाते. या सर्वात कोट्यावधी रूपये खर्च होतात. मग हा खर्च अनाठायी आहे म्हणून तो बंद करून सामाजिक कार्यात तो वापरावा, असे म्हणता येईल का? आई-वडिल अत्यंत वृद्ध झालेले आहेत. ते सतत आजारी राहतात. त्यांच्यावर हजारो रूपये नव्हे लाखो रूपये खर्च होतात. एवढे रूपये खर्च करूनही ते वाचणार नाहीत याची खात्री असते. म्हणून का तो खर्च वाचवून इतर सामाजिक कामांना द्यावा, हे बरोबर राहील का? ज्याप्रमाणे या दोन्ही प्रश्नांची उत्तरं नकारार्थी आहेत त्याप्रमाणे कुर्बानीचा खर्च वाचवून तो सामाजिक कार्यात द्यावा का? या प्रश्नाचे उत्तरही नकारार्थी आहे. 

हा प्रश्न का उद्भवला?

ज्याप्रमाणे स्वातंत्र्याची कुठलीच किंमत नसते ते अमुल्य असते. त्याप्रमाणे माणसाचा अल्लाहशी असलेल्या संबंधांना कुठलीच किंमत नसते ते अमुल्य असते. म्हणून स्वातंत्र्यदिनानिमित्त केलेला खर्च जरी सकृत दर्शनी वाया जात असलेला दिसत असला तरी त्यातून स्वातंत्र्याच्या भावनेला जी उर्जा मिळते ती अमुल्य असते. अगदी याच प्रमाणे ईश्वराने कुर्बानीचा आदेश दिलेला आहे आणि मी कुर्बानी करतोय मग तो खर्च सकृतदर्शनी वाया जात असतांना दिसत असला (खरे पाहता तो वाया जातच नाही त्यातून गरीबांंचे पोषण होते) तरी त्यातून मुसलमानांचे माणसाचे अल्लाहशी असलेले नाते दृढ होत असते व त्यातून माणसाला जी उर्जा मिळते ती अमुल्य असते. त्यामुळे प्रतिकात्मक कुर्बानी हा प्रकार खोडसाळपणाचा आहे. हे ते लोक आहेत ज्यांचा ईश्वराशी संपर्क कमकुवत आहे. ज्याचे ईमान दृढ आहे तो अशा खुळचट कल्पनेला भीक घालत नाही.  

शेतकऱ्यांचा सर्वात मोठा फायदा  

देशात 20 कोटी मुसलमान त्यांच्यापैकी दहा कोटी मुसलमानांनी जरी दरवर्षी कुर्बानी केली तर दहा कोटी जनावरे मुसलमान हे खरेदी करतात. कारण चोरून, बळजबरीने हिसकावून जनावरांची कुर्बानी करता येत नाही. एक जनावराची किंमत दहा हजार जरी धरली तरी मुस्लिम लोक 1,000,000,000,000 रूपये गरीब शेतकरी आणि पशुपालन करणाऱ्या शेळी, मेेंढी पाळणाऱ्यांना वार्षिक लाभ करून देतात. विशेष म्हणजे हा लाभ बहुसंख्य हिंदू शेतकरी आणि पशुपालकांना होतो. अनेक शेतकरी तर वर्षभर आपली भाकड जनावरे या आशेवर कोसत असतात की बकरी ईदच्या मुहूर्तावर किंमत जास्त येते. तेव्हा ते विकू आणि मुलीचे लग्न करू. 

केवळ विरोध करायचा म्हणून विरोध करून काही साध्य होणार नाही. ईदुल अजहाच्या दिवशी जेवढी जनावरे कापली जातात त्याच्या कितीतरी पटीने जास्त जनावरे वर्षभर रोज कापली जातात. देशाची जवळ-जवळ 80 टक्के जनता मांसाहारी आहे. मग वर्षभर होणाऱ्या या जनावरांच्या कत्तली बंद करून तो पैसा सामाजिक कार्यामध्ये वापरणे कसे राहील. याचे उत्तर या प्रतिकात्मक कुर्बानीच्या समर्थकांना देता येईल काय? याचा विचार सुजान वाचकांनी स्वतःच करावा. 

इस्लाममध्ये सणां(ईद)ची संकल्पना 

इस्लाममध्ये फक्त दोन ईद आहेत. 1. रमजानचे उपवास संपल्यानंतर शाबानच्या पहिल्या दिवशी जिला ईद-उल-फित्र (दान देण्याचा सण) तर दूसरी ईद-उल-अजहा (कुर्बानी देण्याचा सण). ही ईद दरवर्षी इस्लामी कॅलेंडरच्या शेवटच्या महिन्या (जिलहिज्जा) च्या 10 तारखेला साजरी केली जाते. यंदा ही ईद येत्या 29 जून 2023 रोजी साजरी केली जाणार आहे. बोली भाषेत या ईदला ‘बकरी ईद’ म्हटले जाते जे की चुकीचे आहे. हां ! ईद-ए-कुरबाँ म्हणणे योग्य आहे. यात साधारणपणे मुस्लिम समाजातील बहुसंख्य लोक बकरा कापून ईश्वराप्रती आपली एकनिष्ठता जाहीर करतात. त्यामुळे या कृतीला, ’’बळी’’ म्हणता येत नाही. ही ईद साजरी करण्यामागे एक इतिहास आहे पण त्याच्या तपशिलात न जाता जी घटना ही ईद साजरी करण्यासाठी कारणीभूत ठरली तिच्या संबंधी अगदी थोडक्यात माहिती घेऊया.  

हजरत इब्राहीम अलै. 

ईद-उल-अजहाचा थेट संबंध ज्या इतिहास पुरूषाशी आहे त्यांचे नाव हजरत इब्राहित अलै. असे आहे. त्यांना इंग्रजीमध्ये ’अब्राहम’ म्हटले जाते आणि ज्यू, ख्रिश्चन आणि इस्लाम या तिन्ही धर्मियांचे ते समान स्विकृत आद्यपुरूषांपैकी एक होत. म्हणून या तिन्ही धर्मांना, ’’अब्राहमिक रिलिजन्स’’ असे म्हटले जाते. हजरत इब्राहिम अलै. यांचा जन्म 2510 हिजरी पूर्व काळी, ईराकच्या ’उर्र’ या शहरात झाला. त्यांच्या वडिलांचे नाव आजर असे होते. ते शिल्पकार होते. देवी, देवतांच्या मुर्त्या घडविण्यात निष्णात होते. त्यांना दोन मुले होती. एक इस्माईल अलै. तर दूसरे इसहाक अलैहि सलाम. हे दोघेही पुढे चालून प्रेषित झाले.     कुरआनमध्ये सुरे इब्राहिम नावाचा एक अध्याय आहे ज्यात एकूण 52 आयाती आहेत. याशिवाय, कुरआनमधील जवळ जवळ 63 आयातींमध्ये त्यांचा उल्लेख आढळतो. ते 169 वर्षे जगले. आपल्या आयुष्यात सुरूवातीपासूनच त्यांना कठीण संघर्ष करावा लागला. ईश्वराने त्यांची अनेकवेळा परीक्षा घेतली. प्रत्येक परीक्षेत ते उत्तीर्ण झाले. नुकत्याच जन्मलेल्या इस्माईल आणि आपली पत्नी हाजरा यांना मक्का शहरातील निर्जनस्थळी सोडण्यापासून ते काबागृहाच्या निर्मितीपर्यंत अनेक ऐतिहासिक कार्यासाठी हजरत इब्राहिम अलै. ओळखले जातात. खत्ना करण्याची परंपरा जी तिन्ही सुमेटेरियन (एक ईश्वरवादी) धर्मामध्ये आढळते ती हजरत इब्राहिम अलै. यांच्यापासूनच सुरू झालेली आहे. 

कुर्बानिची प्रथा कशी सुरू झाली?

ज्या कुर्बानिची आठवण म्हणून प्रलयाच्या दिवसापर्यंत जन्माला येणाऱ्या प्रत्येक सधन मुस्लिम व्यक्तिवर कुर्बानी करण्याची जी ईश्वरप्रणित जबाबदारी टाकण्यात आलेली आहे तिचा तपशील कुरआनमध्ये अस्सफात या अध्यायाच्या आयात क्रमांक 100 ते 111 पर्यंत दिलेला आहे. त्याचा थोडक्यात तपशील असा की, वयाच्या 85 व्या वर्षी त्यांनी ईश्वराकडे पुत्रप्राप्तीसाठी याचना केली. ती स्वीकारली गेली. त्यांच्या पत्नीने एका गोंडस बाळाला जन्म दिला ज्याचे नाव ईस्माईल असे ठेवण्यात आले. इस्माईल 12 वर्षाचे झाले तेव्हा अचानक एका दिवशी त्यांनी स्वप्न पाहिले ज्यात त्यांनी पाहिले की, ते इस्माईलची कुर्बानी देत आहेत. या स्वप्नामुळे ते विचलित झाले. पण हेच स्वप्न पुन्हा दोन दिवस सातत्याने पडल्याने त्यांच्या लक्षात आले की, ईश्वर त्यांच्या पुत्राची कुर्बानी मागत आहे. तेव्हा हे स्वप्न त्यांनी ईस्माईलला सांगितले, तेव्हा त्या आज्ञाधारक पुत्राने प्रेषित ईब्राहिम अलै. यांना आपले स्वप्न साकार करण्याची परवानगी दिली. तेव्हा इब्राहिम अलै. यांनी इस्माईल यांना घेऊन गावापासून दूर निर्जन ठिकाणी नेऊन इस्माईल यांची कुर्बानी देण्याची तयारी केली. सोबत एक धारदार सुरी नेली होती. ईच्छित स्थळी गेल्यावर त्यांनी प्रथम इस्माईलच्या डोळ्यांवर व नंतर स्वतःच्या डोळ्यांवर पट्टी बांधली व इस्माईलला जमिनीवर पाडले आणि त्यांच्या गळ्यावर सुरी चालविली. मात्र सुरी चालविण्याअगोदर विद्युत गतीने एक ईशदूत प्रकट झाला आणि त्याने हजरत इस्माईलच्या ऐवजी एक दुंबा (मेंढा) त्यांच्या जागी ठेवला. येणेप्रमाणे सुरी मेंढ्याच्या गळ्यावर चालविली गेली. इस्माईल मात्र सुरक्षित राहिले. कुरआनमध्ये सुरे अस्सफ्फाच्या आयत क्रमांक 105 ते 108 मध्ये म्हटले आहे की, ’’हे इब्राहिम अलै. ! तू स्वप्न साकार केलेस. आम्ही सत्कर्म करणाऱ्यांना असाच मोबदला देत असतो. निश्चितच ही एक उघड परीक्षा होती. आम्ही एक मोठे बलिदान प्रतिदानात देऊन इस्माईलची सुटका केली. आणि त्यांची प्रशंसा व गुनगान भावी पिढ्यांसाठी सदैव ठेवले.’’ 

कुरआनचे एक भाष्यकार या संदर्भात म्हणतात की, ’’जेव्हा इब्राहिम अलै. यांनी हजरत इस्माईल यांना जमिनीवर पाडले तेव्हा पृथ्वीवरील सर्व प्राणी जीवाच्या आकांताने ओरडू लागले आणि ईश्वराकडे इस्माईलला वाचविण्याचा धावा करू लागले. तेव्हा ईश्वराने तेवढ्या क्षणासाठीच जेवढे क्षण ईशदुताला दुंबा घेऊन कुर्बानीच्या स्थळी जाण्यासाठी लागतील, तेवढा वेळ, ’काळा’ला थांबण्याचा आदेश दिला. आणि पृथ्वीवरील सर्व हालचाली तेवढ्या क्षणापुरत्या निलंबित झाल्या. अर्थात ह्या गोष्टी श्रद्धेच्या आहेत. ज्यांची इस्लामवर श्रद्धा नाही त्यांच्यासाठी ह्या घटनांवर विश्वास ठेवणे कठीण आहे व तसा त्यांना विश्वास न ठेवण्याचा अधिकार आहे. परंतु यामुळे सत्य काही बदलत नाही. प्रत्येक प्रेषितासोबत ईश्वराने काही चमत्कार दिलेच होते. कारण त्या काळात चमत्कार दाखविल्याशिवाय लोक प्रेषितांवर विश्वास ठेवत नसत. 

ईद-उल-अज़हा हा एक अतिशय उद्देशपूर्ण सण आहे आणि तो दिवस मानव इतिहासात संस्मरणीय असा दिवस आहे ज्या दिवशी एका वडिलाने आपल्या मुलाची प्रत्यक्षात कुर्बानी करण्याचा प्रयत्न केला होता. या घटनेची आठवण म्हणून मुस्लिमांना आदेश दिलेला आहे की, आपल्या प्रिय जनावराची कुर्बानी करावी. साधारणपणे भारतीय उपखंडात ईदच्या अगोदर बाजारात जाऊन जनावर खरेदी करून आणून चार-दोन दिवस ठेऊन कुर्बानी करण्याची प्रथा आहे, जी की चुकीची आहे. वास्तविक पाहता जनावर इतक्या दिवस पाळायला हवा की त्याचा लळा लागायला हवा. लळा लागलेल्या या जनावराची कुर्बानी देताना ज्या यातना होतात त्या अनुभवाला याव्यात हा या ईद मागचा उद्देश आहे. तसेच अशी कमिटमेंट आहे की, मी माझ्या या प्रिय जनावराला त्याचप्रमाणे तुझ्या इच्छिेखातर कुर्बान करत आहे जसे की हजरत इब्राहिम अलै. यांनी आपल्या मुलाला कुर्बान केले होते. शिवाय, यामागचा हेतू असा की, ईश्वराने जनावराची कुर्बानी मागितली आहे म्हणून मी जनावराची देत आहे. ही कुर्बानी म्हणजे एक टोकन आहे, आश्वासन आहे, ईश्वरासमोर कमिटमेंट आहे की, जर उद्या ईश्वराने ईब्राहिम अलै. सलाम प्रमाणेच माझ्या मुलाची किंवा दस्तुरखुद्द माझीच कुर्बानी मागितली तरीही ती मी द्यायला तयार आहे. कुर्बानी देण्यामागचा हा महान उद्देश आहे. 

इस्लामचे अंतिम उद्दिष्ट मानवकल्याण आहे. ते उद्दिष्ट साध्य करण्यासाठी अनेकवेळा मुस्लिमांना आपला जीव आणि संपत्ती कुर्बान करावी लागते. ती करतांना जराही संकोच होता कामा नये, यासाठी दरवर्षी कुर्बानीचा हा सराव करून घेतला जातो. हे फक्त इस्लाममध्येच आहे असे नाही. जगाच्या इतिहासामध्ये मानवकल्याणासाठी संपत्ती आणि जीवाचे बलिदान देण्याची एक मोठी परंपरा आहे. यासाठी एक उत्कृष्ट उदाहरण गुजरातचे देता येईल. ही घटना 1962 ची आहे. चीन ने भारतावर आक्रमण केले होते. भारत नुकताच स्वतंत्र झालेला होता. आपले लष्कर युद्धासाठी पूर्णतः तयार नव्हते. अशा परिस्थितीत सैन्याच्या खर्चासाठी नेहरूंनी दानशूर नागरिकांना दान देण्याची अपील केली होती. त्याला प्रतिसाद म्हणून अहमदाबादच्या 25 हजार लोकांनी एकत्र येऊन एक-एक पैसा जमा करून 25 हजार पैसे टोकन स्वरूपात नेहरूंना पाठविले होते आणि सांगितले होते की, हे 25 हजार पैसे देणारे लोक एका पायावर तयार आहेत. पंडितजींना योग्य वाटेल तेव्हा या 25 हजार लोकांना बोलावून ते देशासाठी प्रत्यक्षात कोणते बलिदान हवे असेल ते त्यांच्याकडून घेऊ शकतात. मग नेहरू त्यांची सेवा घेवो की प्रत्यक्षात त्यांचे बलिदान घेवो. हे 25 हजार लोक प्रत्यक्षात ना युद्धात सामील झाले ना त्यांचे बलिदान झाले ना त्यांनी कुठली लष्करी सेवा केली. मात्र त्यांनी एवढी जबरदस्त कमिटमेंट केली होती की, गरज पडली असती तर खरोखरच ते देशासाठी स्वतःचे बलिदान देण्यासाठी तयार होते. ही गोष्ट त्यांच्या कमिटमेंटवरून नेहरूंच्याच नव्हे तर देशाच्याही लक्षात आली होती. अगदी अशीच कमिटमेंट मुस्लिम लोक दरवर्षी ईद-उल-अजहाच्या दिवशी जनावराची कुर्बानी टोकन स्वरूपात देऊन ईश्वरापुढे करतात. जणू ते म्हणतात की, ’’ऐ अल्लाह ! तू आदेश देत असशील तर आम्ही आज जनावरांची कुर्बानी जशी दिली तशी उद्या आपल्या जीवाचीही कुर्बानी देण्यासाठी तयार आहोत.’’ त्यामुळेच तर कुरआन म्हणतो की, ‘‘त्यांचे मांसही अल्लाहला पोहचत नाही आणि त्यांचे रक्तदेखील नाही परंतु त्याला तुमची निष्ठा पोहचते. त्याने यांना तुमच्यासाठी अशाप्रकारे अधीन केले आहे की जेणेकरून त्याने प्रदान केलेल्या मार्गदर्शनावर तुम्ही त्याचा महिमा वर्णावा. आणि हे पैगंबर (स.), शुभवार्ता द्या सदाचारी लोकांना.’’  (सुरे हज (22) आयत क्र. 37)

इस्लाम एक महान धर्म असून, मानवतेच्या कल्याणासाठी प्रेषित मुहम्मद सल्ल. यांच्या मार्फतीने अवतरित करण्यात आलेला आहे. या धर्मामधील दोन्ही ईद ह्या केवळ खाऊन पिऊन मौज करण्यासाठी नसून दोन्ही वेळेस समाजातील गरीबांची मदत करण्यासाठी आहेत. त्या लोकांना त्याग करण्यासाठी प्रोत्साहित करतात. रमजान ईदच्या नमाजला जाण्यापूर्वी जकात व फित्रा (अन्नदान) गरीबांना देण्यासाठी अनिवार्य करण्यात आलेले आहे तर ईद-उल-अजहाच्या नमाजनंतर जनावरांची कुर्बानी देऊन त्याचे मांस गरीबांमध्ये वितरित करणे अनिवार्य करण्यात आलेले आहे. सुबहानल्लाह! किती सुंदर धर्म आहे इस्लाम ! ज्यात फक्त दोनच ईद आहेत आणि त्यातही गरीबांचे हित पाहिलेले आहे. 

सारांश, मानवतेच्या कल्याणाच्या कठीण मार्गामध्ये आपले धन प्रसंगी जीव देण्याची गरज पडल्यास ती देण्याची तयारी असल्याचे आश्वासन ईश्वराला देण्याचे नाव म्हणजे ईद- -उल-अजहा.

- एम. आय. शेख

जाहिराती आणि सर्वेक्षणाद्वारे सरकारच्या कामगिरीची लोकांना माहिती देण्याचा असा प्रकार महाराष्ट्रात नवीनच आहे. मात्र हा प्रकार इथेच थांबला नाही. पहिल्या जाहिरातीनंतर दुसऱ्या दिवशी परत एक जाहिरात प्रसिद्ध करण्यात आली. याचा काय अर्थ आहे हे काही समजले नाही. पण पहिल्या दिवशीच्या जाहिरातीमध्ये बाळासाहेब ठाकरे यांच्या जाहिरातीचा फोटो नव्हता. म्हणून उद्धव ठाकरे यांच्या गटाकडून जी टिका करण्यात आली. त्याची दुरूस्ती म्हणून ही दूसरी जाहिरात असेल. निवडणुकीची घोषणा होईपर्यंत आणखीन किती जाहिराती येतील हे माहित नाही. कारण हाच एकमेव आपली कामगिरी दाखविण्याचा उपाय असेल तर यावर दुसरा उपाय काय असू शकतो. जर खरच भाजपा आणि  शिंदे गटाला इतके समर्थन असेल तर ते स्थानिक स्वराज्य संस्थांच्या निवडणुका घेण्याचे का टाळत आहेत.मुंबई महापालिकेच्या निवडणुकींना सामोरे जाण्याची इतकी कशाची भीती आहे. 

वास्तविकता अशी की ऑपरेशन कमळद्वारे जी सरकारे बदलली गेली त्यामुळे भाजपात मोठ्या प्रमाणात नाराजी आहे. कारण काँग्रेस फोडून मध्यप्रदेशात ज्या लोकांना पक्षात महत्त्वाचे स्थान दिले गेले. त्यामुळे भाजपाच्या मूळ कार्यकर्त्यांत कमालीची नाराजीची आहे आणि याचा परिणाम येत्या विधानसभा निवडणुकांत त्या पक्षाला भोगावा लागणार आहे. राष्ट्रीय स्वयंसेवक संघाने मध्यप्रदेशामध्ये केलेल्या सर्वेक्षणानुसार 230 पैकी फक्त 50 जागा भाजपाला मिळतील, असे भाकीत वर्तविण्यात आलेले आहे. याचे कारण इतर पक्षातून आलेल्या नेत्यांना भाजपने महत्त्वाचे स्थान दिले आहे हे आहे. म्हणजे ऑपरेशन लोटसच्या दुष्परिणामाला महाराष्ट्रातही तोंड द्यावे लागणार हे स्पष्ट आहे. 

महाविकास आघाडी स्वतःच्याच घडामोंडीमध्ये व्यस्त आहे. शरद पवारांनी राजीनामा दिला आणि परतही घेतला. मात्र नंतर त्यांनी सुप्रिया सुळे आणि प्रफुल्ल पटेल यांना कार्याध्यक्ष म्हणून नेमले. सुनिल तटकरे यांना पक्षाचे कोषाध्यक्षपद दिले गेले. अजित पवारांना पक्षात कोणते पद आहे माहित नाही. पण या नव्या बदलांमध्ये त्यांना कोणतेच पद दिले गेले नाही, याचा अर्थ येत्या निवडणुकीनंतर त्यांना मुख्यमंत्रीपद दिले जाईल, असे वाटते. म्हणजे निवडणुका होण्याअगोदरच मुख्यमंत्री पदासाठी निवड करण्यात आली आहे. महाराष्ट्र विकास आघाडी सरकार गेल्यापासून काँग्रेस पक्षाला सोडून राष्ट्रवादी आणि शिवसेना ठाकरे गट हे स्वतःच्या पक्षात आपापल्या समस्यांमध्ये गुरफटले आहेत व त्यांचे पक्ष बांधणीचे काम सुरू आहे. त्यामुळे कोणत्याही प्रश्नावर राज्य सरकारच्या विरूद्ध एकही मोर्चा काढला नाही. भाजपने राज्यात शांतता-सलोखा संपविण्याचे अनेक प्रयत्न केले. 50 आक्रोष मोर्चे काढण्यात आले. शेवटी कोल्हापुरात दंगल पेटविण्याची पूर्ण तयारी करण्यात आली. तरी या आघाडीने काय प्रतिक्रिया दिली हे कोणालाच माहित नाही. 

- सय्यद इफ्तेखार अहमद

नव्या चतुर्वार्षिक योजनेत देशाच्या जनमतात सकारात्मक बदल घडवून आणण्याला सर्वाधिक महत्त्व देण्यात आले आहे. इस्लाम आणि इस्लामी शिकवणुकीबद्दलचे गैरसमज दूर व्हायला हवेत. इस्लामच्या शिकवणुकीची मुख्य वैशिष्ट्ये कोणत्याही विशिष्ट संप्रदायासाठी किंवा समुदायासाठी नाहीत, तर सर्व मानवांच्या कल्याणासाठी, त्यांचे सांसारिक कल्याण करण्यासाठी, भविष्यात त्यांचा उद्धार करण्यासाठी आणि सर्वांना न्याय आणि निष्पक्षता प्रदान करण्यासाठी आहेत. जमाअतला ते आपल्या देशातील लोकांसमोर ठेवायचे आहे, असे प्रतिपादन जमाअत-ए-इस्लामी हिंदचे अध्यक्ष सय्यद सआदतुल्ला हुसैनी यांनी येथे आयोजित पत्रकार परिषदेत केले.

जमात-ए-इस्लामी हिंदच्या मरकजी मजलिस-ए-शूरा (केंद्रीय सल्लागार मंडळ) ने दि. 14 जून 2023 रोजी चतुर्वार्षिक (2023-2027) योजनेला मंजुरी दिली. जमाअत आपल्या चार वर्षांच्या कार्यकाळाच्या सुरुवातीला आपल्या योजना आणि प्राधान्यक्रम ठरवते आणि त्यानंतर त्यानुसार त्याची अंमलबजावणी करते. जमाअत-ए-इस्लामी हिंदच्या मुख्यालयात मासिक पत्रकार परिषदेत आयोजित करण्यात आली होती.

जमातच्या चतुर्वार्षिक योजनेत देशातील विविध धार्मिक समुदायांमधील संबंध सुधारण्याला खूप महत्त्व देण्यात आले आहे, असे सआदतुल्ला हुसैनी यांनी सांगितले. संवादाचे आणि चर्चेचे वातावरण निर्माण झाले पाहिजे आणि द्वेष संपला पाहिजे. त्यासाठी राष्ट्रीय स्तरावर तसेच राज्यपातळीवर विविध उपक्रम व मोहिमा राबविण्यात येणार आहेत. विविध पातळ्यांवर संवाद आणि चर्चेसाठी विचारमंचांना प्रोत्साहन दिले जाईल. बुद्धिजीवी, धर्मगुरू, सर्वसामान्य नागरिक, नागरी समाज, युवक आणि महिला यांच्यात एक विचारमंच तयार केला जाईल, ज्याच्या माध्यमातून विविध धार्मिक गट एकमेकांच्या जवळ आणले जातील. सर्वांचे कल्याण आणि न्याय मिळवून देण्यासाठी एकत्र काम करण्यासाठी वातावरण तयार केले जाईल.

जातीवाद, धर्मांधता, मुली व महिलांच्या हक्कांचे हनन, भ्रूणहत्या, हुंडा, अंमली पदार्थ, भ्रष्टाचार अशा देशात आढळणाऱ्या सर्वसामान्य अनिष्ट गोष्टींविरोधात नियमित मोहिमा राबविण्याचा निर्णयही जमाअतने घेतला आहे. पर्यावरणीय संकटाकडे पाहण्याचा इस्लामी दृष्टिकोन स्पष्ट केला जाईल आणि पर्यावरणीय आव्हानांचा सामना करण्यासाठी विविध शहरांमध्ये विविध विशेष उपाययोजना केल्या जातील. 

जमाअतच्या कार्यक्रमात मुस्लिम समाजातील सुधारणांनाही विशेष महत्त्व दिले जाईल तसेच समाजाला जागरुक केले जाईल. त्यांना इस्लामचे पालन करण्यासाठी आणि इस्लामचे प्रतीक बनण्यासाठी प्रवृत्त करण्याचा प्रयत्न केला जाईल. इस्लामच्या ज्या पैलूंवर सुधारणावादी चळवळींनी फारसे लक्ष दिलेले नाही, त्याकडे विशेष लक्ष दिले जाईल. उदाहरणार्थ, विवाह सोपा व्हावा, हुंड्याची प्रथा संपुष्टात यावी, स्त्रियांना वारशात वाटा मिळावा, स्त्रियांचे हक्क दिले जावेत, व्यवसाय व आर्थिक बाबींमध्ये प्रामाणिकपणा लागू करावा, स्वच्छता पाळली जावी आणि मुस्लिमांप्रती चांगले वर्तन व्हावे. आणि मुस्लिमेतर शेजाऱ्यांशी चांगले आचरण केले पाहिजे- अशा इस्लामी शिकवणुकीवर भर दिला जाईल आणि मुस्लिमांच्या दैनंदिन जीवनातील दृष्टिकोन इस्लामच्या शिकवणीशी सुसंगत करण्याचा प्रयत्न केला जाईल.

शिक्षणाकडे विशेष लक्ष देण्याचा निर्णय जमाअतने घेतला आहे. शिक्षण व्यवस्था सर्वसमावेशक आणि विशिष्ट संस्कृतीच्या वर्चस्वापासून मुक्त असावी. शिक्षण व्यवस्था नैतिक मूल्यांवर आधारित असली पाहिजे आणि शिक्षण सर्व नागरिकांना समान आणि सहज उपलब्ध असले पाहिजे. शिक्षणासंदर्भात जमाअतचे हे तीन मुख्य प्राधान्यक्रम आहेत. त्यानुसार या कामांसाठी सरकारचे लक्ष वेधण्यासाठी सातत्याने प्रयत्न केले जातील. जमाअतच्या विविध शाखाही या प्राधान्यक्रमांवर काम करण्याचा प्रयत्न करतील. मुस्लिम आणि इतर मागास गटांतील सुशिक्षितांचे प्रमाण वाढविण्यासाठी जमात प्रयत्न करणार आहे. साक्षरतेचे प्रमाण आणि सकल नोंदणी प्रमाण (जीईआर) वाढवून त्यांच्या शैक्षणिक समस्या सोडविल्या पाहिजेत. देशाच्या विविध भागांत नवीन शैक्षणिक संस्था स्थापन करणे हादेखील या योजनेचा एक महत्त्वाचा भाग आहे. 

मुस्लिम समाज आणि इतर मागास गटांचे आर्थिक सक्षमीकरण आणि विविध क्षेत्रांतील सुधारणा हा या नव्या योजनेचा महत्त्वाचा भाग आहे. या योजनेचा आणखी एक महत्त्वाचा घटक म्हणजे मायक्रोफायनान्सला एक चळवळ म्हणून संस्थात्मक स्वरूप देणे आणि गरिबांना आर्थिक मदत करण्यासाठी आणि स्वावलंबी बनवण्यासाठी व्याजमुक्त कर्ज देण्याचा प्रयत्न करणे. जमाअततर्फे करण्यात येत असलेल्या विविध समाजसेवेच्या कामांसह सार्वजनिक आरोग्य आणि आरोग्य सेवा उद्योगाच्या क्षेत्रातही या वेळी विशेष प्रयत्न करण्याचा निर्णय घेण्यात आला आहे. वैद्यकीय उपचारांसाठी वेळीच मार्गदर्शन मिळावे आणि त्या उपचारांच्या शोधात लोकांचे आर्थिक शोषण होऊ नये यासाठी सर्व प्रमुख शहरांमध्ये विशेष कक्ष स्थापन करण्यात येणार आहेत. वक्फ (एंडोमेंट) मालमत्तेची वसुली, विकास आणि योग्य वापर यासंदर्भात सरकार, विश्वस्त आणि लोकांना त्यांच्या जबाबदाऱ्यांची जाणीव करून दिली जाईल. त्यासाठी विशेष कक्षही स्थापन करण्यात येणार आहेत. 

देशात शांतता आणि न्याय प्रस्थापित करण्यासाठी देशातील सर्व न्यायप्रेमी लोक आणि घटकांना सोबत घेऊन काम करणे हे जमाअत-ए-इस्लामी हिंदच्या प्रयत्नांचे मुख्य उद्दिष्ट असेल. भेदभाव, भीती आणि दहशतीविरुद्धचा लढा असा असावा की आपला समाज क्रौर्य, अन्याय, देशद्रोह, भ्रष्टाचार, द्वेष अशा सर्व प्रकारच्या अनिष्ट गोष्टींपासून मुक्त होईल. या पत्रकार परिषदेला अमीर जमातव्यतिरिक्त जमातचे नवे उपाध्यक्ष, सचिव आणि पत्रकार मोठ्या संख्येने उपस्थित होते.

मानसिक गुंता म्हणजे सोप्या भाषेत, मनात असणारे ते सर्व रोग आणि लवकर परिणाम करणाऱ्या भावना आहेत ज्यांमुळे एखादी व्यक्ती आपले संतुलन आणि आत्म-नियंत्रण गमावते. असे विकार बरेच आहेत. त्याबद्दल स्वतंत्रपणे चर्चा केली जाऊ शकते. त्यांपैकी येथे फक्त दोन समस्यांचा उल्लेख करत आहोत ज्यांचा त्रास सर्वसाधारणपणे जाणवतो.

चिंता 

कोणत्याही गोष्टीबद्दल सतत चिंता वाटणे याला अरबी भाषेत ’हम्मिन’ म्हणतात. ही चिंता भविष्यातील आव्हाने आणि समस्यांबद्दल असते. चिंता ही नैसर्गिक आणि मर्यादित असल्यास हरकत नाही पण त्यापेक्षा वाढली तर हा एक मानसिक आजार आहे. अशा वेळी सैतान, वाईट व अयोग्य विचार माणसाच्या मनात पेरु लागतो. मग माणसाचे दैनंदिन कार्य कितीही लहान असले तरीही ते डोंगराएवढे वाटतात. ज्यामुळे माणूस कमकुवत होतो आणि भविष्य काळातील काल्पनिक विचारात अडकतो. या कारणाने त्याची दिनचर्या प्रभावित होते. ही परिस्थिती खासकरून त्यावेळी उत्पन्न होते जेव्हा एखादी व्यक्ती आपल्या निर्मात्यापासून दुरावलेली असते. प्रत्येक समस्येचे निराकरण कसे करावे हे ज्ञान निर्मात्याने अवतरित केलेल्या ईशग्रंथात आणि पैगंबरांच्या मार्गदर्शनात मिळते, पण तेथे शोधण्याऐवजी माणूस आपल्या शत्रूने म्हणजे सैतानाने मनात घातलेल्या विचारांना बळी पडतो. अशावेळी अल्लाहकडून या समस्याद्वारे माणसाची परीक्षा घेतली जाते. जेणेकरून माणसाने वाईट गोष्टी सोडून अल्लाहकडे परतावे आणि त्याच्या आदेशांचे पालन करावे.

दुःख 

एखाद्या प्रिय व्यक्तीचा मृत्यु किंवा त्याचे बेपत्ता होणे, आर्थिक नुकसान, दीर्घ आजार व वाईट लोकांच्या सहवासात जगणे यासारख्या अनेक कारणांमुळे माणूस दुःखी होतो आणि ही सुद्धा नैसर्गिक बाब आहे. त्यामुळे जेव्हा त्याची कारणे सापडतील तेव्हा ही परिस्थिती नक्कीच निर्माण होईल. जवळजवळ प्रत्येक माणसाला याचा त्रास होतो. अशा वेळी कुरआनच्या आज्ञा आणि आदरणीय पैगंबर मुहम्मद (त्यांच्यावर अल्लाहची कृपा व शांती असो) यांच्या आदर्श चरित्रानुसार जगूनच दु:खांपासून मुक्ती मिळणे शक्य आहे. आदरणीय पैगंबर (स.) यांच्या मुलाचा मृत्यू झाला तेव्हा पैगंबर (स.) यांच्यावरही त्या घटनेचा परिणाम झाला. त्यावेळी ते म्हणाले, ’हे इब्राहिम! तुझ्या वियोगाने आमचे डोळे वाहत आहेत आणि मन दु:खी आहे, पण अशा वेळीही आम्ही तेच म्हणू जे आपल्या निर्मात्याला आवडते आणि ज्यामुळे तो प्रसन्न होतो.’

काही माणसे त्रासाला कंटाळून मृत्यूला मिठी मारतात. इस्लामी विचारधारेत अशी माणसे नरकात जातात. काही लोक मादक पदार्थ वापरून अथवा इतर अवैध मार्ग अवलंबून आपले दु:ख, चिंता व भीती दूर करण्याचा किंवा कमी करण्याचा अयशस्वी प्रयत्न करतात. एकमेव ईश्वरावरील श्रद्धा आणि विश्वासामुळे मनातील प्रत्येक भीती दूर होते. संभाव्य हानीच्या कल्पनांचे मार्ग बंद होतात. या सर्व भीती, कल्पना एकेश्वरवादावर विश्वास नसलेल्या मनात दडलेल्या असतात आणि तेथे खूप विकसित होतात. मात्र एकेश्वरवादीच्या मनात या धोक्यांना जागा मिळत नाही. तेथे एकच भीती असते. फक्त आपल्या निर्मात्याच्या नाराजीची, त्याशिवाय दुसरी कोणतीही नसते.

एकेश्वरवादी दुःखातून बाहेर पडण्यासाठी आपल्या निर्मात्या, स्वामीकडे लक्ष केंद्रित करतो. ज्याचे प्रत्येक शक्तीवर नियंत्रण आहे.         -(उर्वरित आतील पान 7 वर)

जो प्रत्येक शिरजोराला मात देणारा आहे. ज्याच्या राजसत्तेवर कुणीही विजय मिळवू शकत नाही आणि कोणतीही गोष्ट त्याच्या हिकमती व आज्ञेशिवाय होऊ शकत नाही. जेव्हा माणूस श्रद्धा आणि विश्वासाची ही पातळी गाठतो तेव्हा सर्व समस्यांच्या प्रभावापासून तो स्वतःला मु्क्त करतो. मग तो निर्भयपणे काम करतो, परिश्रम करतो. परिस्थिती बदलण्याचा प्रयत्न करतो, कारण प्रत्येक गोष्टीवर प्रभुत्व असलेल्या जबरदस्त अस्तित्वाशी तो आपले जीवन जोडतो.

समस्यांवर पहिला उपाय श्रद्धा सुधारणे हाच आहे. यात कसलीही शंका नाही. कित्येक दु:ख आणि काळजीचे मुख्य कारण फक्त बिघडलेल्या श्रद्धा आहेत. आपला निर्माता, स्वामी, पालक, एकमेव ईश्वराशी संबंधित आपल्या भावना, आपले विचार हे वास्तविक आणि योग्य असणे अत्यावश्यक आहे. श्रद्धा चांगल्या आणि वाईट दोन्ही असतात. खऱ्याही असतात आणि खोट्याही असतात. श्रद्धेच्या खऱ्या विचारांपासून वंचित राहिल्यास जीवनात अनेक समस्या अडचणीच्या बनतात, पण बहुतेक लोक याकडे लक्षच देत नाहीत.

दुःख आणि चिंता दूर होण्यासाठी इस्लाममध्ये आणखीन बरेच उपाय सुचवले गेले आहेत. त्यातील एक उत्तम उपाय म्हणजे सतत प्रार्थना करणे होय.

अल्लाहचे पैगंबर (स.) एके दिवशी मस्जिदमध्ये आले तेंव्हा त्यांनी पाहिले की तेथे एक मदीनावासी सहाबी अबू उमामाह (र.) हजर होते. ती वेळ अनिवार्य नमाजची नव्हती. मुस्लिम लोक पाच वेळा व्यतिरिक्तही कठीण प्रसंगी, गरजेनुसार प्रार्थनेसाठी मस्जिदमध्ये जातात. पैगंबरांनी विचारले, हे अबू उमामाह! काय झालंय? मी तुम्हाला मस्जिदमध्ये पाहतोय. नमाजची वेळही नाहीये? त्यांनी उत्तर दिले, हे अल्लाहचे पैगंबर! मी खूप चिंतीत, दु:खी आहे, कर्जांनी वेढलेला आहे पैगंबर म्हणाले मी तुम्हाला प्रार्थनेचे असे शब्द शिकवू का? जर तुम्ही त्यांचे पठण करण्यास सुरवात केली तर अल्लाह तुमचे दुःख दूर करेल आणि तुमचे कर्ज फेडेल. म्हणजे अल्लाह कर्ज फेडण्याची साधने व माध्यमे उपलब्ध करेल आणि तुम्हाला उपाय सुचवेल. अबू उमामा म्हणाले, का नाही, हे अल्लाहचे  पैगंबर! जरूर सुचवा पैगंबर म्हणाले,सकाळ संध्याकाळ ही प्रार्थना करत जा.

अल्लाहुम्मा इन्नी अऊजु-बि-क मिनल्-हम्मी वल्-हजनी वअऊजु-बि-क मिनल्-अज्जि वल्-कस्लि वअऊजु-बि-क मिनल्-जुब्नि वल्-बुख्लि वअऊजु-बि-क मिन् गलबतिद्- दैनि व कह्ररि-र्रिजालि.( हदीस ग्रंथ - अबू दाऊद - 1555 )

अनुवाद 

हे अल्लाह! मी तुझा आश्रय घेतो, जीवाला लागणाऱ्या घोरापासून व दुःखापासून, अकार्यक्षम व आळशी होण्यापासून, भित्रा व कंजूष होण्यापासून व मी तुझा आश्रय घेतो कर्जाच्या ओझ्यापासून व जुलुमी लोकांच्या वर्चस्वापासून.

अबू उमामाह (र) यांनी म्हटले आहे की जेव्हा मी ही प्रार्थना करू लागलो तेव्हा अल्लाहने माझे संकट दूर केले आणि कर्ज फेडण्याची साधने देखील उपलब्ध केली.

आपणही ईश मार्गदर्शनात आपल्या समस्यांवर उपाय शोधावे आणि ही प्रार्थना नेहमी करत रहावी. आदरणीय पैगंबर (स) यांनी ही प्रार्थना फक्त दुसऱ्यांनाच शिकवली नाही तर ते खुद्द स्वतःचे दु:ख आणि त्रास टाळण्यासाठी ही प्रार्थना करत असत.

............................. क्रमशः

- अब्दुल कय्यूम शेख अहमद.

9730254636 - औरंगाबाद.

- इकबाल शर्फ मुकादम

    ९९२०६९४११२

वर्ल्ड हेल्थ ऑर्गनायझेशननुसार, ६० आणि त्याहून अधिक वयाच्या ६ पैकी १ व्यक्तीने गैरवर्तन अनुभवले आहे. दीर्घकालीन काळजी सुविधांसारख्या संस्थांमधील वृद्ध लोकांमध्ये अत्याचाराचे प्रमाण जास्त असते. कोरोना महामारीच्या काळात वृद्धांसोबत गैरवर्तन होण्याचे प्रमाण वाढले. वृद्ध लोकांच्या गैरवर्तनामुळे गंभीर शारीरिक दुखापत होऊ शकते आणि दीर्घकालीन मानसिक परिणाम होऊ शकतात. वृद्धांवर गैरवापर वाढण्याचा अंदाज आहे कारण अनेक देश वेगाने वृद्ध लोकसंख्येचा सामना करीत आहेत.  ६० आणि त्याहून अधिक वयाच्या लोकांची जागतिक लोकसंख्या २०१५ मध्ये ९०० दशलक्ष वरून २०५० मध्ये अंदाजे २००० दशलक्ष होईल. हेल्पएज इंडियाच्या अहवालानुसार, भारतातील सुमारे ८२% वृद्ध त्यांच्या कुटुंबासोबत राहतात, परंतु त्यांना अनेकदा शाब्दिक अत्याचार, दुर्लक्ष आणि शारीरिक हिंसाचार सहन करावा लागतो. सर्वेक्षणात असे नमूद केले आहे की ३५% वृद्धांना त्यांच्या मुलांकडून अत्याचाराचा सामना करावा लागला आणि २१% वृद्ध लोकांनी त्यांच्या सूनांकडून गैरवर्तन सहन केले. एजवेल फाऊंडेशनने या विषयावर केलेल्या अभ्यासात असे आढळून आले की ७३% वृद्ध लोकांनी लॉकडाऊन दरम्यान त्यांच्या घरात विविध प्रकारचे अत्याचार सहन केले.

वृद्धांच्या वाढत्या अत्याचाराला आधुनिक जीवनशैली आणि संस्कारहीन समाज जबाबदार आहे. आपले विचार आधुनिक असले पाहिजेत, आपली संस्कृती नाही. मोठी माणसे लहान मुलांसमोर वृद्धांशी गैरवर्तन करतात, मग मोठ्यांची नक्कल करत ती मुलं आई-वडिलांशी गैरवर्तन करतात आणि हे चक्र असेच चालू असते. समाजात चांगुलपणा दाखवणारी मोठी माणसेही घरातील वडीलधाऱ्यांशी गैरवर्तन करताना दिसतात. या वयात ज्येष्ठांना त्यांच्या प्रियजनांच्या पाठिंब्याची सर्वात जास्त गरज असते आणि हीच वेळ आहे आपण त्यांचा खंबीर आधार बनून त्यांच्यासोबत राहण्याची. आधी आई-वडील मुलांना वाढवतात, मग मुलं मोठी होऊन त्या वृद्ध आई-वडिलांची सेवा करतात, हा आपल्या संस्कृतीचा आणि जीवनाचा नियम आहे. आई-वडिलांना मुलांबद्दल जशी आपुलकी असते तशीच आपुलकी आपल्या वृद्ध आई-वडिलांबद्दल आपली असली पाहिजे. आपली वेळ आणि फायदा निघाल्यावर स्वतःच्या लोकांसोबतचे आपले वागणे बदलणे माणुसकीचे वर्तन नव्हे. पालकांना विनंती आहे की त्यांनी आपल्या प्रिय व्यक्ती किंवा मुलांवर आंधळे प्रेम करू नये, अन्यथा ते तुम्हाला अडचणीत आणू शकते. मुलांचे भविष्य घडवण्यात इतके मग्न होऊ नका की, स्वतःचे भविष्य पणाला लावावे लागेल, म्हणजेच वेळ, काळ आणि परिस्थिती लक्षात घेऊन जीवनातील निर्णय घ्या. कारण अनेक वेळा असे घडते की, मुलांच्या भल्यासाठी आई-वडील स्वत:चा नाश करून सुद्धा मुलांचे आयुष्य सावरतात आणि पुढच्याच क्षणी तीच मुलं आपल्या आई-वडिलांना घरापासून वेगळं करून वृद्धाश्रमात पाठवतात.

वृद्धांना अशी वागणूक सतत वाढत आहे, त्यामुळे आता समाजात वृद्धाश्रमांची संख्याही खूप वाढत आहे. वयोवृद्ध व्यक्ती ही घराची शान असते, त्यांना घरात सर्वात जास्त मान दिला पाहिजे. वृद्ध माणसे कुटुंबाची काळजी घेतात, ज्या घरात वृद्ध नसतात, त्या घरातील परंपरा, संस्कृती, प्रतिष्ठा, नातेसंबंध, पिढ्यानपिढ्या निर्माण झालेल्या ओळखी विखुरल्या जातात. वृद्ध आई-वडिलधाऱ्यांचा गैरवर्तन थांबलाच पाहिजे. जे लोक गैरवर्तन करतात ते सुद्धा काही वर्षात म्हातारे झाल्यावर या टप्प्यातून जातीलच आणि आपले येणारे भविष्य कसे असेल हे कोणीही सांगू शकत नाही. वृद्धांप्रती आपुलकी आणि आत्मीयता ठेवा, त्यांच्या गरजा लक्षात घेऊन त्यांची काळजी घ्या. जीवनात इतरांनी आपल्याशी जसे वागावे अशी आपली अपेक्षा असते तशीच आपण इतरांशीही वागले पाहिजे. वृद्ध आई-वडिलांची काळजी घेण्याची जबाबदारी सर्वस्वी मुलांची, कुटुंबाची असते.

वयोवृद्धांशी गैरवर्तन झाल्यास, तात्काळ मदतीसाठी एल्डर लाइन १४५६७ टोल-फ्री नंबरवर कॉल करा, सामाजिक न्याय आणि सक्षमीकरण मंत्रालयाने स्थापन केलेली ज्येष्ठ नागरिकांसाठी ही राष्ट्रीय हेल्पलाइन आहे. हा नंबर सकाळी ८:०० ते रात्री ८:०० पर्यंत उपलब्ध असतो, जे मोफत माहिती, मार्गदर्शन, भावनिक आधार, गैरवर्तनाच्या प्रकरणांमध्ये हस्तक्षेप, बेघर वृद्धांना बचाव, काळजी, सहानुभूती, प्रोत्साहन आणि पुनर्मिलन प्रदान करते. आपण हेल्पएज इंडियाच्या हेल्पलाइन नंबर १८००-१८०-१२५३ वर देखील कॉल करू शकता आणि त्यांचा अधिकृत क्रमांक ०११-४१६८८९५५/५६ आहे. आपल्या आजूबाजूला आपण अनेकदा वृद्धांशी गैरवर्तन पाहतो, पण सगळे कळूनही आपण गप्प बसतो. प्रत्येकाला सन्मानाने जगण्याचा अधिकार आहे, कृपया जागरूक रहा, मदत करा, आपली नैतिक मूल्ये, संस्कारांना आणि आपल्या आई-वडिलांचा ऋण कधीही विसरू नका, माणूस बना आणि माणुसकीने जगा.

- डॉ. प्रितम भी. गेडाम

भ्रमणध्वनी क्र.- 82374 17041

दिग्दर्शकाने आपल्या एका निवेदनात म्हटले आहे की, "गुन्हेगारांकडून मनाची हळूहळू विषबाधा सामान्य व्यक्तींना आत्मघातकी हल्लेखोर बनवते. आपल्यासारख्या कुटुंबांसह खुद्द हल्लेखोरही दहशतवादी नेत्यांच्या विकृत समजुती आणि ब्रेनवॉशिंगला बळी पडले आहेत, हे आपण लक्षात ठेवायला हवे. स्वर्गात वाट पाहत असलेल्या ७२ कुमारिकांच्या जीवघेण्या भ्रमात (आणि प्रलोभनात) अडकलेल्या त्या जाणूनबुजून विनाशाच्या वाटेवर जातात आणि शेवटी भयंकर नशिबाला सामोरे जातात," असे मत झी न्यूजचे सहनिर्माते अशोक पंडित यांनी व्यक्त केले. ज्या संकल्पना आणि विचारसरणी कोणत्याही प्रकारे वास्तवाच्या जवळही नाहीत आणि त्यांचा वापर जिहादच्या नावाखाली लोकांना दहशतवादी बनवण्यासाठी केवळ ब्रेनवॉश करण्यासाठी कसा केला जातो, याचा विचार करायला भाग पाडेल.

हा आणखी एक मुस्लिमविरोधी (आणि इस्लामविरोधी) प्रचारपट असेल ज्यात एक मुस्लिम व्यक्ती स्वर्गात स्थान निश्चित करण्यासाठी आणि ७२ कुमारिकांसह त्यांच्या परलोकाचा आनंद घेण्यासाठी 'जिहाद'च्या प्रवासाला सुरुवात करणार आहे. 'केरळ स्टोरी'च्या प्रदर्शनानंतर असे दिसून आले की, अशा प्रचाराने भरलेल्या सिनेमांच्या प्रदर्शनाची मालिका हिंदू महिलांना लक्ष्यित प्रेक्षक म्हणून लक्ष्य करते, जेणेकरून त्यांच्या मनात मुस्लिम पुरुषांबद्दल व्यापक भीती निर्माण होऊ शकेल. 'लव्ह-जिहाद'च्या हिंदुत्ववादी अतिरेकाला सिद्ध करण्यासाठी आता हे काल्पनिक चुकीचे सिनेमे प्रदर्शित केले जात आहेत.

२०२४ च्या सार्वत्रिक निवडणुकीच्या तोंडावर यावर्षी असे आणखी अनेक प्रोपगंडा भरलेले सिनेमे प्रदर्शित होणार आहेत. एम. के. शिवाक्ष दिग्दर्शित आणि बीजे पुरोहित व रामकुमार पाल निर्मित 'अॅक्सिडेंट ऑर कॉन्स्पिरेसी गोध्रा' या चित्रपटाचा टीझर प्रदर्शित झाला असून हा सिनेमा लवकरच प्रेक्षकांच्या भेटीला येणार आहे. टीझरनुसार, दंगल कशामुळे झाली यामागचे सत्य दाखवण्याचे आश्वासन या सिनेमात देण्यात आले आहे. या टीझरमध्ये साबरमती एक्स्प्रेसवरील हल्ल्याचे वर्णन करण्यात आले आहे. गोध्रा आगीच्या सूत्रधारांमध्ये सिग्नल फालिया भागातील मुस्लिमांचा समावेश असल्याचा आणि गोध्रा नंतरच्या हिंसाचाराच्या कटात कोणत्याही धार्मिक किंवा राजकीय पक्षाचा सहभाग असल्याचा कोणताही पुरावा नाही.

हा सिनेमा विवेक अग्निहोत्री दिग्दर्शित 'द काश्मीर फाइल्स'सारखाच असेल, ज्याने पंडितांच्या काश्मीर पलायनावर एक साचेबद्ध एकतर्फी सिनेमा सादर केला होता आणि काश्मिरी मुस्लिमांच्या दु:खाचा विचार पटकथेत घेण्यास विसरून काश्मिरी मुस्लिमांना एकमेव गुन्हेगार म्हणून रंगवले होते, हे वर्णनावरून स्पष्ट होते. इथेही गोध्रा सिनेमात गोध्रा रेल्वे जाळल्यानंतर निरपराध मुस्लिमांवर झालेल्या सामूहिक बलात्कार आणि हत्येबद्दल किंवा मृत महिला आणि मुलांचे जळालेले अवशेष अनोळखी अवस्थेत सापडलेले आणि दफन केलेले नसतील हे नक्की. ते बिल्किस बानो आणि त्यांच्या न्यायासाठी सुरू असलेल्या संघर्षाचा उल्लेख करणार नाहीत, कारण यामुळे त्यांचा विभाजनकारी अजेंडा पुढे जाणार नाही.

१८ व्या शतकातील तत्कालीन म्हैसूर संस्थानाचे शासक टिपू सुलतान यांच्या जीवनावर आधारित 'टिपू' नावाचा आणखी एक सिनेमा काही महिन्यांपूर्वी तयार झाला होता. टिपूच्या सुटकेची घोषणा 'केरळ स्टोरी'च्या देशव्यापी प्रदर्शनासोबत झाली. या सिनेमाच्या घोषणेसोबत एक छोटी व्हिडिओ क्लिप होती ज्यात अनेक दावे केले गेले आहेत जे इस्लामोफोबिक स्वरूपाचे आहेत. टिपूच्या काळात ८००० मंदिरे आणि २७ चर्च उद्ध्वस्त करण्यात आल्याचा दावा या व्हिडिओ क्लिपमध्ये करण्यात आला आहे. त्यात असेही म्हटले आहे की, "४० लाख हिंदूंना जबरदस्तीने इस्लाम धर्म स्वीकारण्यास भाग पाडले गेले आणि गोमांस खाण्यास भाग पाडले गेले." 'एक लाखांहून अधिक हिंदूंना तुरुंगात डांबण्यात आले' आणि 'कालीकटमध्ये २००० हून अधिक ब्राह्मण कुटुंबे नष्ट करण्यात आली', असा दावाही या अहवालात करण्यात आला आहे. चित्रपटाच्या पोस्टरमध्ये टिपू सुलतानची प्रतिमा दाखवण्यात आली असून त्याच्या चेहऱ्यावर काळा रंग लावण्यात आला आहे, ज्याची टॅगलाईन आहे: 'धर्मांध सुलतानची कथा'. विशेष म्हणजे हा सिनेमा कोणत्या ऐतिहासिक स्त्रोतांवर आधारित असल्याचे सांगितले जात आहे, ते अस्पष्ट आहे. आखलेल्या प्रोपगंडा सिनेमांची यादी इथेच संपत नाही. 'अजमेर ९२' हा आणखी एक आगामी सिनेमा समाजात फूट पाडण्याची आणि दरी निर्माण करण्याची क्षमता असलेला जातीय तेढ निर्माण करणारा चित्रपट मानला जात आहे. जमीयत उलेमा-ए-हिंदचे अध्यक्ष मौलाना महमूद मदनी यांनी केंद्र सरकारला या सिनेमावर बंदी घालण्याची आणि समाजात जातीय आधारावर फूट पाडण्याचा प्रयत्न करणाऱ्यांना परावृत्त करण्याची मागणी केली आहे. आत्तापर्यंत असे आढळून आले आहे की किमान २० मुस्लिम आणि अल्पसंख्याक विरोधी प्रचारपट तयार होत असून ते २०२४ च्या सार्वत्रिक निवडणुकांपूर्वी प्रदर्शित होणार असल्याचे समोर आले आहे. असे सिनेमे प्रदर्शित करण्यामागचा मुख्य अजेंडा म्हणजे ध्रुविकरण करणे, रक्त खवळत ठेवणे, पुढच्या वर्षी उदरनिर्वाहाच्या प्रश्नापेक्षा या द्वेष आणि इतर गोष्टींवर मतदान व्हावे.

सध्याच्या राजवटीतील बलाढ्य राजकारणी आणि त्यांना पाठिंबा देणाऱ्या वैचारिक संघटना जनसिनेमाच्या सामर्थ्यशाली गुणधर्मांचा गैरफायदा घेत असल्याचे स्पष्ट दिसत आहे. जनतेच्या मनावर आणि मतांवर खेळणारे असे सिनेमे एक तर राष्ट्रात येणाऱ्या मुस्लिम धोक्याबद्दल भीती निर्माण करतात किंवा बहुसंख्याकवादी राजकारण आणि विश्वासाचे उदात्तीकरण करतात, जातीय हिंसाचाराला चालना देतात, असंतोष आणि वास्तविक, पर्यायी आख्यानांसह सर्व विरोधी पक्ष किंवा शक्तींवर नियंत्रण ठेवतात. प्रचार सिनेमा हे देशाच्या सध्याच्या विश्वासप्रणालीला आकार देण्यासाठी राजकीय पक्षांद्वारे वापरले जाणारे यशस्वी राजकीय साधन म्हणून काम करतात.

एकीकडे ते मुस्लिमविरोधी हिंसक भावनांना प्रोत्साहन देत आहेत, तर दुसरीकडे पौराणिक हिंदू पुराणकथा आणि भूतकाळाचा गौरव करत आहेत. असे चित्रण असलेले सिनेमेही प्रदर्शित होणार आहेत. 'आधी पुरुष' हा रामायणावर आधारित आणखी एक चित्रपट लवकरच प्रदर्शित होणार आहे. याशिवाय रणदीप हुडा स्टारर 'स्वतंत्र्यवीर सावरकर' या चित्रपटाचा टीझरही प्रदर्शित झाला आहे, ज्यात हिंदू राष्ट्राचे आक्रमक पुरस्कर्ते असलेल्या नेत्याच्या जीवनाचा गौरव करण्याचा प्रयत्न करण्यात आला आहे.

प्रक्षोभक भाषणे, चिथावणीखोर वक्तव्ये आणि सोशल मीडिया पोस्टला चालना देणे, रूढीवादाला प्रोत्साहन देणे, चुकीची माहिती पसरवणे अशा घृणास्पद गोष्टींनी भारतीय सार्वजनिक क्षेत्र व्यापले आहे. या सगळ्यामुळे मते रंगीत होतात आणि बहिष्काकानंतर हिंसाचारात रुपांतर होते. १९९० आणि २००० च्या दशकात बोस्निया-हर्जेगोविना आणि रवांडामध्ये मोठ्या प्रमाणात लक्ष्यित हिंसाचार झाला आहे, म्हणून त्यातील बराचसा भाग उन्मादी जनमाध्यमांनी सक्षम केला आणि पत्रकारितेने नरसंहाराला हातभार लावला. बोस्नियाच्या लक्ष्यित हत्यांमुळे माजी युगोस्लाव्हिया (आयसीटीवाय) साठी आंतरराष्ट्रीय फौजदारी न्यायाधिकरणाची स्थापना झाली, हे संयुक्त राष्ट्रांचे न्यायालय होते जे १९९० च्या दशकात बाल्कनमधील संघर्षादरम्यान झालेल्या युद्ध गुन्ह्यांचा निपटारा करते. १९९३ ते २०१७ या कालावधीत चाललेल्या या न्यायाधिकरणाने "आंतरराष्ट्रीय मानवतावादी कायद्याचे स्वरूप अपरिवर्तनीयरित्या बदलून टाकले, पीडितांना त्यांनी पाहिलेल्या आणि अनुभवलेल्या भयानकतेबद्दल बोलण्याची संधी दिली आणि सशस्त्र संघर्षादरम्यान झालेल्या अत्याचारांची सर्वात मोठी जबाबदारी स्वीकारल्याचा संशय असलेल्यांना जबाबदार धरले जाऊ शकते," हे सिद्ध केले.

दोन महायुद्धांच्या दरम्यानच्या कालखंडाकडे वळून पाहिले तर नाझी जर्मनीने आपला अजेंडा पूर्ण करण्यासाठी "मास एंटरटेन्मेंट फिल्म्स"वर नियंत्रण ठेवण्याची कला परिपूर्ण केली होती. रेडिओ आणि सिनेमा या दोन्ही गोष्टींमुळे वृत्तपत्रे न वाचणाऱ्यांसह लोकांच्या मोठ्या समूहापर्यंत पोहोचणे सरकारला शक्य झाले.

कोणतीही कलाकृती त्याच्या निर्मात्याच्या राजकारणापासून पूर्णपणे वेगळी करता येत नाही आणि भारतातील मनोरंजन उद्योगाच्या बाबतीतही हेच खरे आहे. दिग्दर्शकाची विषयनिवड, अभिनेत्याची व्यक्तिरेखेची निवड आणि लेखकाचा दृष्टीकोन आणि कथेचे आकलन महत्त्वाचे असते. अशा वेळी 'इतिहास' मांडणे आणि 'प्रोपगंडा' सादर करणे यातील अत्यंत पातळ रेषा वारंवार धूसर होते - सहसा मुद्दाम- आणि अशा सिनेमांची दखल घेणाऱ्या प्रेक्षकांना ती जाणवत नाही. अलीकडे अशा सिनेमांच्या प्रदर्शनात झालेली वाढ, ऐतिहासिक घटना, व्यक्तिमत्त्व आणि मुद्द्यांचे स्पष्ट निरर्थक आणि बदललेले सादरीकरण, हे देशातील सर्वात उपेक्षितांवरील वैचारिक आणि सांस्कृतिक आक्रमणापेक्षा कमी नाही. मुस्लिम, ख्रिश्चन, दलित, आदिवासी अशा भारतातील सर्वात भेदभावग्रस्तांविरुद्ध लोकप्रिय कल्पनाशक्तीला वळण देणे हे मुख्य ध्येय आहे. सिनेमाच्या माध्यमातून जातीय द्वेष आणि फूट पाडणे हा त्यांचा अजेंडा आहे. समाजाने जागृत राहणे गरजेचे आहे, खोट्या आख्यायिका नाकारल्या पाहिजेत आणि या फुटीरतावादी शक्तींचा सामना करण्यासाठी एकतेला प्रोत्साहन दिले पाहिजे.

- शाहजहान मगदुम

8976533404