Weekly Shodhan

2.अबु अल वलीद बिन अब्दुल मलीक अल तयालसी (हि.227) यांच्या शिक्षकांपैकी 70 महिला शिक्षिका होत्या. 3. अब्दुल्लाह मुहम्मद बिन महेमूद बिन अल नजार (हि.346) यांनी ज्यांच्याकडून शिक्षण घेतले ते 3 हजार पुरूष शिक्षक होते तर 400 महिला शिक्षिका होत्या. 

4. अल्लामा इब्ने हजम यांच्या शिक्षक आणि प्रशिक्षणामध्ये अनेक महिला शिक्षिका सामील होत्या. ज्यांनी त्यांना कुरआनचे शिक्षण दिले. लिहिणे वाचणे शिकविले, काव्य करण्याची कला शिकविली. ही गोष्ट इब्ने हजम यांनी स्विकारलेली आहे. 5. खतीब बगदादी (हि.463) यांनी ताहेरा बिन्ते अहेमद बिन युसूफ अल तनुखियात या प्रसिद्ध हदीस तज्ञ महिलेकडून शिक्षण घेतले होते. 

क्रमशः

- डॉ. रजिउल इस्लाम नदवी

दिल्ली

पुस्तक : मेमारे जहाँ तू है

भाषांतर : डॉ. सिमीन शहापुरे

फाळणीची शिक्षा ज्यांना द्यावयास पाहिजे होती ते तर पाकिस्तानला निघून गेले त्यांना ती देता येत नव्हती म्हणून, ’वडाचं तेल वांग्यावर’ या या तत्वानुसार त्यांचे समधर्मीय म्हणून विश्वासाने भारतात राहिलेल्या मुस्लिमांना ती देण्यात आली. पावलो पावली त्यांच्याशी अघोषित भेदभाव नेकेला गेला. सावरकरांच्या पितृभू आणि पुण्यभूच्या सिद्धांतांचे तंतोतंत पालन करत सर्वपक्षीय सरकारांनी सर्वच क्षेत्रात  मुस्लिमांना डावलण्याचे काम केले. आरक्षणासाठी सर्वाधिक पात्र असतांनासुद्धा मुस्लिमांना आरक्षणापासून वंचित ठेवले गेले. या सर्वांचा एकत्रित परिणाम असा झाला की, मुस्लिम समाजाची आर्थिक परिस्थिती खालावली. अमाप कष्ट करून कसेबसे स्वतःला वाचविणे हेच भारतीय मुस्लिमांचे जीवन जगण्याचे एकमेव लक्ष्य बनले. अशा परिस्थितीत धार्मिक जाणीवा क्षीण झाल्या नसल्यातरच नवल ठरले असते. अशा विपरित परिस्थितीतसुद्धा या लढवय्या समाजाने धार्मिक जमातींच्या सहाय्याने एवढे मात्र (चांगले) काम केले की, मुस्लिम म्हणून त्यांनी आपली ओळख वाचविली. खरे पहाता हे फार मोठे आव्हान होते पण ते पेलण्यात मुस्लिम समाजाला यश प्राप्त झाले आहे. आज भारतीय मुस्लिम समाजाचा मोठा भाग इस्लामच्या मूळ शिकवणीशी एकरूप झालेला आहे. परंतु ही एकरूपता फक्त इबादतींशीच संलग्न आहे. मूल जन्मल्याबरोबर त्याच्या कानात अजान देणे, त्याचा अकीका करणे, मुलांची सुंता करणे, त्यांना कुरआन पठण शिकविणे, नमाज शिकविणे, इतर प्रार्थना शिकविणे, 8 ते 10 वर्षे होताच त्यांना रोजा ठेवण्यास प्रेरित करणे इत्यादी विधी हा समाज नेमाने करत आलेला आहे. आणि या विधी तो नेमाने आपल्या पुढील पिढींना इमाने इतबारे पासऑन करत आहे. मात्र या विधींनाच पूर्ण इस्लाम समजण्याची चूक या समाजाने केली आहे. 

 खरा इस्लाम या विधींच्या पुढे आहे. याची जाणीवच त्यांना नाही. कारण इब्राहिमी मिशनची पुसटशी कल्पनादेखील त्यांना दिली गेलेली नाही. परिणामी, शतकानुशतके नास्तीकता आणि अज्ञानाच्या आधारे ज्ञान आणि सभ्यतेच्या विकासातून निर्माण झालेल्या समस्या त्यांना समजून घेता आलेल्या नाहीत. त्यामुळे कालौघात जे सामाजिक बदल देशात झालेत त्यांना एक मुस्लिम म्हणून कसे तोंड द्यावे, हे त्यांना कळत नाही. हे समजून घेणे हीच आजच्या काळाची मुख्य गरज आहे. बदलत असलेल्या परिस्थितीचे संपूर्ण मुल्यमापन करणे आणि इस्लामच्या तत्वानुसार त्यावर व्यवहार्य तोडगा काढणे आणि तो समाजासमोर मांडणे हे काम इब्राहीमी मिशन नीट समजून घेतल्याशिवाय करता येणे शक्य नाही. 

इब्राहिमी मिशन

इब्राहिमी मिशनचा मूळ सिद्धांत असा आहे की, जगाच्या पाठीवर इस्लाम हा एकमेव असा धर्म आहे ज्याला खर्या अर्थाने सनातनी धर्म म्हणता येऊ शकेल. कारण कुरआनमध्ये स्पष्ट म्हटलेले आहे की, जगाची सुरूवात एक स्त्री आणि एका पुरूषासून झालेली आहे. सर्वप्रथम आदम (अ‍ॅडम) अलै. यांची निर्मिती ईश्वराने मातीपासून केली. त्यानंतर त्याच्यात जीव ओतला. त्याच्यापासून त्याची पत्नी बनविली आणि दोघांनाही पृथ्वीवर पाठविले. यासंदर्भात कुरआनच्या खालील आयातींचे वाचकांनी अवलोकन केल्यास त्यांच्या लक्षात येईल की, ईश्वर एकच आहे आणि त्याला मान्य असलेला धर्म इस्लाम हा सुद्धा एकच आहे. 

आम्ही मानवाला कुजलेल्या मातीच्या सुक्या गार्यापासून निर्माण केले   (संदर्भ : सूरह हिज्र 15: आयत नं. 26) यानंतर ईश्वराने सर्व जीवांना आदमला वंदन करण्याचा आदेश दिला. तेव्हा सर्वांनी वंदन केले. मात्र इबलिस (सैतान)ने इन्कार केला. एवढेच नव्हे तर त्याने ईश्वरापुढे निवेदन केले की, तू ने मला अग्नीपासून बनविले आहे. याला मातीपासून. म्हणून मी श्रेष्ठ आहे. मी याला वंदन करणार नाही. त्यावर ईश्वर नाराज झाला आणि सैतानाचा धिक्कार केला. तेव्हा त्याने आदम आणि हव्वा (इव्ह) अलै. यांना ईश्वराच्या मार्गापासून दूर करण्यासाठी प्रयत्न करण्याची ईश्वराकडेच परवानगी मागितली. जी की त्याला मिळाली. तेव्हा ईश्वराने आदम आणि हव्वा अलै. यांना खालील शब्दात केले. 

यावर आम्ही आदमला सांगितले की, पहा, हा तुमचा आणि तुमच्या पत्नीचा वैरी आहे, असे होता कामा नये की याने तुम्हाला स्वर्गामधून हुसकावून द्यावे आणि तुम्ही संकटात पडावे.  (संदर्भ : सूरह तॉहा 20: आयत नं. 117). थोडक्यात या जगात सत्य आणि असत्य, चांगले आणि वाईट, निती आणि अनिती यामधील संघर्ष आदम अलै. यांच्या मुलांपासून सुरू झालेला आहे तो आजतागायत सुरू आहे. याची सुरूवात आदम अलै. यांच्या दोन मुलांपासून झाली, ज्यात एकाने दुसर्याची हत्या केली होती. जगाचा जसा जसा विकास होत गेला, तसा तसा शुद्ध स्वरूपात आदम आणि हव्वा अलै. यांनी आणलेल्या एकेश्वरवादी इस्लामची शिकवण क्षीण पडत गेली. जेव्हा आदम आणि हव्वा अलै. यांच्या संततीची संख्या वाढली आणि ते उपजीविकेसाठी पृथ्वीवर संधी मिळेल तिकडे पसरू लागले तेव्हा हिंस्र श्वापदांपासून स्वतःचे रक्षण करण्यासाठी व त्यांची शिकार करून उपजीविका भागविण्यासाठी त्यानां संघटित राहणे गरजेचे झाले. या संघटित जीवनशैलीचे परिवर्तन पुढे टोळ्यांमध्ये झाले. कालांतराने प्रत्येक टोळीला आत्मीक समाधानासाठी भक्तीची गरज पडू लागली. कारण ईशभक्तीशिवाय मनुष्य शांतपणे जीवन जगूच शकत नाही. शिक्षण नसल्यामुळे मग  लोकांचा कल त्या गोष्टींना ईश्वर मानन्याकडे झुकू लागला जे त्यांना चमत्कारिक भासत होत्या. याचेच रूपांतर पुढे मूर्तीपुजेमध्ये झाले. लोक लाकडाच्या आणि दगडाच्या मूर्ती बनवून पूजा करू लागले. अशामुळे ते एका ईश्वराच्या भक्तीपासून विचलित झाले व त्यामुळे धार्मिक अस्मिता वेगळ्या असल्यामुळे त्यांच्यात भांडण तंटे होऊ लागले. एवढेच नव्हे तर याच विषयावर पुढे आपसात युद्ध होऊ लागली. 

इब्राहिम अलै. हे जगातील एकमेव असे प्रेषित आहेत ज्यांना जगातील तीन प्राचीन धर्माची प्रेषित म्हणून मान्यता आहे. कुरआनमध्ये सूरह इब्राहिम नावाचा एक अध्याय आहे. ज्यात एकूण 52 आयाती आहेत. हा अध्याय इब्राहिम अलै. यांच्याशी संबंधित आहे. याशिवाय, कुरआनमध्ये त्यांचा संदर्भ 63 ठिकाणी आलेला आहे. ते 169 वर्षे जगले आणि सुरूवातीचे आयुष्य अत्यंत कठीण अवस्थेत गेले. त्यांनी एकेश्वरवादाची शिकवण दिली. ज्याचा स्विकार ज्यू, ख्रिश्चन आणि मुस्लिम यांनी केला. कालौघात ज्यू आणि ख्रिश्चन यांनी एकेश्वरवादाच्या या सिद्धांताला तिलांजली दिली. जबूर आणि बायबल या धार्मिक ग्रंथामध्ये आपल्या मनाप्रमाणे फेरफार केले. त्यांचा चुकीचा अर्थ लावून लोकांना सांगितला. तेव्हा एप्रिल 571 मध्ये मक्का या शहरात अंतिम प्रेषित मुहम्मद सल्ल. यांचा जन्म झाला. 40 वर्षानंतर त्यांना गार-ए- हिरा (गुहे) मध्ये दिव्य ज्ञान प्राप्त झाले. ईश्वराचे दूत जिब्राईल (गॅब्रीयल) अलै. यांच्या मार्फतीने ईश्वरीय अध्याय त्यांच्यावर नाझील (अवतरित) होवू लागला. 23 वर्षात संपूर्ण कुरआन प्रेषित मुहम्मद सल्ल. यांच्यावर अवतरित झाले. याच कालावधीत प्रेषित मुहम्मद सल्ल. आणि त्यांचे सहाबा रजि. (सोबती) यांनी अत्यंत कठीण श्रम करून विपरित परिस्थितीतून एकेश्वरवादाची पुनःश्च मुहूर्तमेढ रोवली. काबागृहात अस्तित्वात असलेल्या 360 मूर्त्या नष्ट केल्या. आणि मदीना या शहरात शुद्ध एकेश्वरावादावर आधारित इस्लामी रियासतीची स्थापना केली. त्यांच्यानंतर चार पवित्र खलीफांनी शुद्ध इस्लामी लोकशाही खिलाफत पद्धतीने शासन करून जगाला खरी लोकशाही काय असते, याचा परिचय करून दिला. या चारही खलीफांच्या शासन करण्याच्या पद्धतीचा अभ्यास केल्यास शासक हा आई प्रमाणे असतो, हे लक्षात येते. आई जसे आपल्या मुलांची काळजी घेते तशीच काळजी खलीफा आपल्या प्रजेची घेतो आणि आई ज्याप्रमाणे मूल चुकत असेल तर शिक्षा देते त्याचप्रमाणे खलीफा, नागरिक चूकत असतील तर त्यांना शिक्षा देतो. परंतु, नागरिक चुकणार नाहीत. याची संपूर्ण व्यवस्था शरियतच्या आदेशाप्रमाणे आपल्या गव्हर्नसच्या माध्यमातून खलीफा करतो. नागरिकांच्या पोषणाची, शिक्षणाची, संरक्षणाची, रोजगाराची आणि न्यायाची स्थापना खलीफा आपल्याला मिळालेल्या शासकीय अधिकारातून करतो. चांगले आयुष्य जगण्यासाठी आवश्यक असणार्या सर्व गरजांची पूर्तता करण्याचे काम खलीफा करतो. एवढे सर्व करून देखील जर कोणी गुन्हे करत असेल तर त्याला जबर शिक्षेची तरतूद देखील खलीफा करतो. खलीफा हा धार्मिक आणि राजकीय प्रमुख असतो. परंतु तो कायद्यापेक्षा श्रेष्ठ असत नाही. त्याच्यावरही नागरिक खटला भरू शकतात. 

एकंदरित ईश्वर एक आहे आणि इस्लामी जीवनशैली हीच मानवासाठी एकमेव उपयोगी अशी जीवनशैली आहे. हा इब्राहिमी मिशनचा एकमेव संदेश आहे. पण सध्या चंगळवाद आणि उपभोक्तावादाच्या जाळ्यात मुस्लिम समाज असा गुरफटलेला आहे की त्यांच्यातील मोठ्या जनसंख्येला इब्राहिमी मिशन चा विसर पडलेला आहे. इब्राहीम अलै. नंतर त्यांच्या मिशनला शुद्ध स्वरूपात पुनर्स्थापित करण्याचे मोठे काम प्रेषित मुहम्मद सल्लम आणि त्यांच्या सहकाऱ्यांनी केले होते ते परत कालौघात मागे पडू लागले आहे. आता कोणी प्रेषित येणार नाही फक्त कयामत येईल ती येई पर्यंत इब्राहीम मिशनला पुढे नेण्याची जबाबदारी मुस्लिम समाजाची आहे म्हणून अल्लाह पाक कडे प्रार्थना करतो की या मिशन ला पुढे नेण्याची इच्छा शक्ती, क्षमता आणि साहस आम्हा सर्वांना प्रदान कर (आमीन)

- एम. आय. शेख

लातूर

वेगवेगळ्या आणि प्रतिकूल परिस्थितीत झालेली ही निवडणूक अनेक अर्थांनी अत्यंत महत्त्वाची आहे. विरोधकांच्या राजकारणाबाबत सत्ताधारी आणि सरकारच्या शत्रुत्वाच्या वागणुकीला स्थान मिळते.

’सुसंस्कृत हुकूमशाही’ विनंत्या आणि आवाहनांच्या विनम्र आवरणात गुंडाळून लोकांसमोर मांडण्यात सत्ताधाऱ्यांचे कौशल्यावर जगभरातून टीका झाली. या ’सुसंस्कृत हुकूमशाही’चा खरा अर्थ ’विनम्र रॅपर’ उघडण्याचा प्रयत्न करणाऱ्यांनाच समजतो. हिंदू-मुस्लिम हे त्यापैकीच आणखी एक रॅपर आहे. या आवरणात गुंडाळून ’सुसंस्कृत राष्ट्रवाद’ अशी घृणास्पद भाषा निर्माण झाली आहे. 

’सुसंस्कृत हुकूमशाही’ आणि ’सुसंस्कृत राष्ट्रवाद’ या अतार्किक आणि निंदनीय वक्तृत्वाने      -(पान 2 वर)

संसदीय राजकारणाचा बौद्धिक आणि भावनिक पाया चव्हाट्यावर आणला. लोकप्रतिनिधींचे प्रधानसेवक म्हणून रूपांतर झाल्याने देशाचा फारसा विकास झाला नाही आणि बराच ऱ्हास झाला. स्वत: भारतीय जनता पक्षही या ऱ्हासातून वाचू शकला नाही. या अर्थाने जे ’आपले’ झाले नाहीत किंवा ’आपले’ राहू शकले नाहीत, त्यांच्याविरुद्ध युद्ध छेडण्यात भाजपला कधीही संकोच वाटला नाही. वरवर पाहता हा विरोधकांवर हल्ला असावा,  किंबहुना हा पक्ष ज्यांना ’आपले’ मानत नाही, त्या सर्वांवर हा हल्ला होता.

वरवर पाहता थोडे आत्मभान आणि अहंकार असणे अजिबात अनैसर्गिक नाही. कुठल्याही सामान्य माणसाला ’प्रभुत्वाच्या अधिपत्याखाली’ पडणे टाळणे अशक्य आहे; अवतारी अहंकारासाठी कदाचित ’प्रभुत्वाची वस्तू’ टाळण्याची गरज नाही. एवढी आत्ममुग्धता आणि इतका अहंकार की माणूस स्वत:ला देव आणि इतरांना ’अभिमानी माणूस’ मानण्याच्या मानसिकतेत ठेवतो. ही मानसिकता लोकशाहीला ’राजकीय गुन्हेगारांच्या’ विळख्यात अडकवते. हेच घडले भारताचे! इलेक्टोरल बॉण्डला माननीय सर्वोच्च न्यायालयाने घटनाबाह्य ठरवले तेव्हा सौम्य नैतिक पवित्रा किंवा पश्चात्ताप किंवा लज्जेची भावना नसणे हे लक्षात घेणे आवश्यक आहे का? 

भारताच्या लोकशाही सत्तेचे शिखर पहिल्यांदाच एका ’राजकीय गुन्हेगारा’ने काबीज केल्याचे दिसते, असा पूर्वग्रहमुक्त मनाने विचार करणे नाकारता येणार नाही. धोरणाच्या माध्यमातून देशाची संपत्ती ’काही हातां’मध्ये ’जाणूनबुजून’ देण्यात आली. त्याच्या व्यापक विषबाधेमुळे विषमतेची दरी चिंताजनक प्रमाणात वाढत गेली. एकंदरीत बेरोजगारी आणि महागाईच्या परिणामामुळे जगण्याची परिस्थिती अतिशय बिकट झाली आहे. उपजीविकेचा प्रश्न हा राजकीय प्रश्न  बनतो, हे लोकशाहीतच नव्हे, तर कोणत्याही राजवटीतील सर्वांत वाईट लक्षण आहे. सत्ताप्राप्तीचे राजकारण म्हणजे लोकांच्या जीवनावर परिणाम करण्याच्या दृष्टीने सत्तेची सांगड घालण्याची प्रक्रिया आहे. राजकारणातील या ’मानसिक आजारा’मागील ’भोळ्या दुष्टते’चे परिणाम अत्यंत धोकादायक असतात. ’भोळा दुष्टपणा’ स्वयंभूता आणि सत्तेच्या अहंकाराच्या शिखरावर सक्रिय झाल्याचे दिसते. याचा सार्वजनिक जीवनातील मानसिक आणि सामाजिक संदर्भांवर वाईट अर्थाने परिणाम होण्याची शक्यता नाकारता येत नाही. ’सत्तेच्या शिखरावर’ ’दुसऱ्या’ला जागा नाही. तत्त्वज्ञानाच्या परिभाषेत याला सत्तेचा ’अद्वैत’ म्हणता येईल! अशा वेळी आकलनाचे दांभिकतेत रूपांतर होणे हा नैसर्गिक मानसिक परिणाम आहे. संवाद हे सत्याचे वाहन आहे. संवादातून सत्यापर्यंत पोहोचण्याचा मार्ग मोकळा होतो. संवादाचा मार्ग बंद करणे म्हणजे सत्याचा तिरस्कार होय. तसेही ’एकटेपणा’ संवादाच्या सर्व शक्यता नष्ट करतो.

देशात सार्वत्रिक निवडणुका झाल्या आहेत. विशेषत: अनेक सरकारी विभाग आणि घटनात्मक संस्थांच्या गैरवापराचे विदारक दुष्परिणाम जसे की क्विड प्रो, इलेक्टोरल बॉण्ड आणि सक्तवसुली संचालनालय (ईडी) यांच्या बाबतीत हा ’बहुआयामी राजकीय गुन्हा’ उघडकीस येऊ लागला आहे. सार्वत्रिक निवडणुकांचा कार्यक्रम जाहीर होण्याच्या दोन-तीन महिने आधीपर्यंत असे वाटत होते की, लोकशाहीचा ’अश्वमेध’ हुकूमशाहीच्या दिशेने वाढत्या पावलावर लावण्यात विरोधी आघाडीला (इंडिया अलायन्स) यश आले, तर सुटकेसाठी आशेचा किरण दिसू शकतो. पण हळूहळू राजकीय वातावरण झपाट्याने बदलू लागले, त्यामुळे ते येतच गेले. आता विरोधी आघाडीला (इंडिया अलायन्स) सत्ता बदलण्यासाठी आवश्यक बहुमत मिळू शकेल, अशी आशा प्रबळ झाली आहे. 

या सार्वत्रिक निवडणुकीचा अधिकृत निकाल  04 जून 2024 रोजी येणार आहे. तोपर्यंत आपल्या अपेक्षांची धीराने वाट पाहावी. निवडणूक निकाल काहीही  लागला तरी 04  जून 2024 ही तारीख भारताच्या इतिहासाचा अविस्मरणीय भाग बनेल. भारतातील लोकशाही आणि राज्यघटनेचे रक्षण करण्याचा निर्धार असलेल्या या निवडणुकीचा निकाल 04 जून 2024 रोजी जगासमोर येणार आहे. भारतातील सर्वसामान्य नागरिक आणि रहिवाशांच्या उपजीविकेचे प्रतिबिंब उमटण्यास या निकालांना वेळ लागणार आहे. मात्र, येत्या पाच-सहा महिन्यांत ’गरिबांचे पाय’ दिसू लागतील. तोपर्यंत या निवडणुकीतील राजकीय उलथापालथ लक्षात ठेवणे गरजेचे आहे. 

साहजिकच सत्तापरिवर्तन झाल्यास सभ्य आणि चांगल्या नागरी जीवनाची शक्यता नागरी समाज शोधू लागेल. सत्ता काबीज केल्यानंतर विरोधी आघाडीचे घटक पक्ष (इंडिया अलायन्स) आणि त्यांचे नेते राजकीय महत्त्वाकांक्षा आणि सत्तेच्या अहंकारात स्वयंमग्न होणार नाहीत, अशी आशा बाळगली पाहिजे. घटनात्मक तरतुदी आणि लोकशाही मूल्यांचे पालन करण्याबाबत जागरूक राहा. कोणत्याही प्रकारचा ’सूडबुद्धीचा हेतू’ टाळताना घटनात्मक आदर, सावधगिरी आणि संवेदनशीलतेने ’राजकीय गुन्ह्या’ला ’योग्य वागणूक’ करण्याचे राष्ट्रीय आणि घटनात्मक महत्त्व समजून घेतले जाईल, अशी अपेक्षाही व्यक्त केली जाईल. सत्तापरिवर्तनात ’न्यायपात्रा’ची भूमिका स्पष्टपणे दिसून येते. न्यायाची आज्ञा देता कामा नये हे खरे आहे, पण हे लक्षात घेतले पाहिजे की, न्याय, नैतिकता आणि धर्म या सार्वत्रिक आदर्शाचे एक मूलभूत तत्त्व म्हणते, ’ईश्वर न्याय आणि न्याय्य व्यवहाराची आज्ञा देतो...’ (कुरआन-16:90) एक सामान्य नागरिक म्हणून अनेकदा आपल्या न्यायालयीन अपेक्षांमुळे दुखावले जाते, हे खरे आहे. अशा वेळी अलेक्झांडर हॅमिल्टन  (1755 - 1804)  यांनी ’न्यायपालिका ही राज्याची  सर्वात कमकुवत व्यवस्था आहे’, असे म्हटले होते, हे विसरता कामा नये. त्याच्याकडे ना पैसा आहे, ना शस्त्रे. न्यायव्यवस्थेला पैशासाठी सरकारवर अवलंबून राहावे लागते. दिलेल्या निर्णयांची  अंमलबजावणी करणे कार्यकारिणीवर अवलंबून असते.’परिस्थिती बदलल्याने निर्णयाचा मुद्दा बदलत नाही. सत्ताबदलामुळे लोकशाहीचा हंगाम संपत नाही. नेत्याला ’जास्तीत जास्त सत्ता’ मिळणे लोकशाहीसाठी पुरेसे नाही. जनतेला नियमित लोकशाही मिळणे गरजेचे आहे. म्हणजे प्रशासन कमी, सेवा जास्त.

- शाहजहान मगदुम, मुंबई 

8976533404

मित्रानों! अपयश ही यशाची पहिली पायरी असते. आयुष्य फार मोठे आहे आणि त्याच्या यशस्वी होण्याची व्याख्या ही फार छोटी आहे. ज्याने मनुष्याला या पृथ्वीवर जन्माला घातले त्या ईश्वराचा मनुष्य निर्मितीचा उद्देश आणि त्याने सांगितलेला यशस्वीतेचा मार्ग यावर जो चालतो तोच खरा यशस्वी होतो. 

मित्रानों! दहावी, बारावी परीक्षेत यशस्वी होणे ही जेवढी महत्त्वाची गोष्ट आहे तेवढीच या वयात सद्वर्तनी, नैतिकता आणि ईश्वरी मार्गदर्शन अंगी बाळगण्याची सवय लावून घेणे अति महत्त्वाचे. वयाचा टप्पा जस-जसा वाढत जातो तस-तसे मनुष्याच्या आयुष्यात अनेकानेक   -(उर्वरित पान 7 वर)

समस्या ठाण मांडून समोर येतात. अशा वेळी व्यावसायिक शिक्षणापेक्षा नैतिक शिक्षण हे माणसाला समस्यांच्या गर्तेतून अलगदपणे बाहेर काढते.

प्रत्येक जीवाचे पृथ्वीतलावर अनन्यसाधारण महत्त्व आहे. मनुष्य तर बुद्धीमान प्राणी आहे. त्यामुळे मनुष्याला ऐहिक आणि पारलौकिक जीवनात पास होणे गरजेचे आहे. दहावी, बारावी व तत्सम कोणतीही परीक्षा ही त्या क्षेत्रात यशस्वीतेकडे घेऊन जाते. तशीच परीक्षा ही मानवी जीवाचीही घेतली जाणार आहे. या परीक्षेचा अभ्यासक्रम ईश्वराने मनुष्यासाठी तयार करून दिला आहे. तो मनुष्याला वाचून आत्मसात करून आचरणात आणणे अनिवार्य आहे. सध्या तो शुद्ध स्वरूपात कुरआनमध्ये उपलब्ध आहे.

आज मनुष्याची वाटचाल भौतिकतेकडे आणि अनैतिकतेकडे अधिक दिसून येत आहे. स्मार्ट फोन सहज उपलब्ध झाल्यामुळे बालमनावरही त्याचे विपरित परिणाम झाले आहेत आणि होत आहेत. दहावी, बारावीतील किंबहुना त्यापेक्षाही कमी वर्गातील अनेक मुलं-मुली वाममार्गाकडे वळल्याचे पहावयास मिळत आहे. पालकांतच ईशभय नसल्याने ते पाल्यापर्यंत ईशभयाची जाणीव झिरपत नाही. त्यामुळे  ईश्वरीय मार्गापासून संपूर्ण समाजच मैलोगणिक लांब जात असल्याचे चित्र आहे. 

जे विद्यार्थी दहावी, बारावी परीक्षेत नापास झालेत त्यांनी खचून जावू नये. दहावी, बारावीत पुन्हा उत्तीर्ण होण्याची संधी आपणास ऑ्नटोबर महिन्यात मिळणारच आहे. त्यामुळे विद्यार्थ्यांनी परीक्षेतील अपयशाची चिंता सोडून आपल्या मनावर ईशभय, नैतिकतेने जगण्याची अनिवार्यता अंगी बाळगण्याचा ध्यास घेणे अत्यंत गरजेचे आहे. त्यामुळे त्यांच्या मनामध्ये एक अंतर्गत ऊर्जा निर्माण होईल जी परीक्षेच्या अपयशामुळे खचू देणार नाही. कारण प्रत्यक्ष जीवनात ईश्वर जो परीक्षा घेणार आहे त्याच्यात यशस्वी होणे हे अधिक महत्त्वाचे आहे. जीवनात यशस्वी होण्यासाठी शिक्षण नक्कीच सहाय्यभूत ठरते परंतु, जीवनात यशस्वी होण्यासाठी शिक्षणच आवश्यक असते असे नाही मात्र नैतिकता अत्यावश्यक असते. नैतिकतेशिवाय मिळालेले शिक्षण माणसाला अतिघातक करून टाकते.

कुरआनमध्ये अनेक ठिकाणी म्हटलेले आहे की, ईश्वर यश-अपयश देवूनही आपली परीक्षा घेत असतो. त्यात पास होणे अत्यंत गरजेचे आहे. त्यामुळे तोच व्यक्ती खऱ्या अर्थाने उत्तीर्ण आहे जो ईश्वरीय मार्गदर्शन आणि नैतिकतेच्या कसोटीवर खरा उतरतो. दहावी, बारावीतील सर्व विद्यार्थ्यांचे पुन्हा एकदा अभिनंदन. ईश्वर आपणास सद्बुद्धी देओ आणि आपली पुढील वाटचाल सत्यमार्गावर होवो. आमीन.

- बशीर शेख

लकद् अर्-सल्-ना रुसुलना बिल्-बय्यिनाति व अन्जल्-ना मअहुमुल् किता-ब वल्-मीजा-न लियकुमुन्नासु बिल्-किस्ति, व अन्-जल्-नल् हदी-द फीहि बअ्सुन शदीदुंव् व मनाफिउ लिन्नासि व लियअ्-लमल्लाहु मंय्-यन्सुरुहू व रुसुलहू बिल्-गय्-बि, इन्नल्ला-ह कविय्युन अजीजुन.

अनुवाद :- निश्चितच आम्ही आपल्या पैगंबरांना स्पष्ट प्रमाण आणि सूचनांसह पाठवले आणि त्यांच्यासोबत ग्रंथ व तराजू अवतरित केले जेणेकरून लोक न्यायाच्या बाजूने उभे राहावेत, आणि आम्ही लोखंड अवतरित केले ज्यामध्ये प्रचंड कठोरता आहे आणि ते लोकांसाठी विविध प्रकारे लाभदायी आहे, हे सर्व तुम्हाला यासाठी देण्यात आले की अल्लाह त्या लोकांना वेगळे करू इच्छितो जे न पाहता अल्लाह व त्याच्या पैगंबरांना मदत करण्यासाठी पुढे सरसावतात, निश्चितच अल्लाह मोठा बलवान व दबदबा राखणारा आहे. ( 57 हदीद : 25 )

मौलाना सय्यद अबुल् अअ्’ला मौदूदी (त्यांच्यावर अल्लाहची कृपा असो) यांनी या आयतीच्या स्पष्टीकरणात लिहिले आहे की,

 या आयतीमध्ये पैगंबरांनी केलेल्या कार्याचे सार सांगितले गेले आहे, जे नीट समजून घेतले पाहिजे. यात म्हटले गेले आहे की, जगभरात अल्लाहकडून आलेले सर्व पैगंबर तीन गोष्टी घेऊन आले होते.

1) बय्यिनात :- म्हणजे स्पष्ट प्रमाण, जे हे स्पष्ट करत होते की ते खरोखर अल्लाहचे पैगंबर आहेत, देखावा निर्माण करणारी माणसे नाहीत.  ते जे बोलत आहेत तेच सत्य आहे आणि ज्या गोष्टींना ते खोटे म्हणत आहेत त्या गोष्टी वास्तविकत: असत्यच आहेत. हे सिद्ध करण्यासाठी त्यांच्याकडे स्पष्ट व पुरेसे युक्तिवाद होते. त्यांनी मार्गदर्शनात कोणत्याही शंकेला जागा ठेवली नाही. श्रद्धा, नैतिकता, उपासना व व्यवहार इत्यादींच्या बाबतीत सरळ व सन्मार्ग कोणता जो लोकांनी पाळला पाहिजे आणि कोणते मार्ग चुकीचे आहेत जे टाळले पाहिजेत हे त्यांनी स्पष्टपणे सूचित केले होते.

2) ग्रंथ :- ज्यामध्ये सन्मार्गावर चालण्यासाठी आवश्यक असलेल्या सर्व शिकवणी लिहीलेल्या होत्या, जेणेकरून लोकांनी मार्गदर्शन प्राप्त करण्यासाठी त्याकडे वळावे.

3) तराजू :- म्हणजे सत्य असत्याची ती कसोटी जी तराजूप्रमाणे मोजून दाखवते की आचार-विचार, नैतिकता व व्यवहारातील वेगवेगळ्या टोकांच्या भुमिकांमध्ये न्यायोचित गोष्ट कोणती आहे.

या तीन गोष्टींसह पैगंबरांना ज्या उद्देशाने विविध प्रदेशात पाठवले गेले होते तो उद्देश हा होता की, माणसांचे वर्तन आणि त्यांची जीवन व्यवस्था ही वैयक्तिक आणि सामूहिकरित्या न्यायावर प्रस्थापित व्हावी. एकीकडे प्रत्येक माणसाने ईश्वराचे हक्क, स्वत:चे हक्क आणि ज्या ज्या माणसांशी त्याचा संबंध येतो त्या सर्व लोकांचे हक्क जाणून घ्यावेत आणि त्यासंबंधीची आपली कर्तव्ये पूर्ण न्यायाने पार पाडावीत. दुसरीकडे सामूहिक जीवनव्यवस्था अशा तत्त्वांवर उभी राहावी की समाजात कोणत्याही प्रकारच्या अन्यायाला जागा राहू नये, सभ्यता आणि संस्कृतीच्या प्रत्येक पैलूचे कमीअधिक होण्यापासून रक्षण व्हावे, सामूहिक जीवनाच्या सर्व क्षेत्रांत समतोल प्रस्थापित व्हावा आणि समाजातील सर्व घटकांना न्यायपूर्वक त्यांचे हक्क मिळावेत व त्यांनीही आपली कर्तव्ये पार पाडावीत. दुसऱ्या शब्दांत सांगायचे तर, वैयक्तिक आणि सामाजिक न्याय हे सर्व पैगंबरांचे ध्येय होते. त्यांना प्रत्येकाच्या वैयक्तिक जीवनात न्याय प्रस्थापित करायचा होता, जेणेकरून माणसाला त्याची धारणा, त्याचे मन, चारित्र्य, वर्तन आणि त्याच्या कामात समतोल साधता यावा. याबरोबर त्यांना मानव समाजाची संपूर्ण व्यवस्थाही न्यायावर प्रस्थापित करायची होती जेणेकरून व्यक्ती आणि समाज हे दोघेही प्रतिकार करण्याऐवजी आध्यात्मिक, नैतिक आणि भौतिक कल्याणासाठी एकमेकांना मदत करू शकतील. पैगंबरांच्या कार्याचे वर्णन केल्यानंतर लगेच हे म्हटले गेले आहे की, आम्ही लोखंड अवतरित केले ज्यामध्ये प्रचंड कठोरता आहे आणि ते लोकांसाठी विविध प्रकारे लाभदायी आहे हे म्हणणे सहजपणे सूचित करते की येथे लोखंड म्हणजे राजकीय आणि युद्धशक्ती आहे. सांगण्याचा मुद्दा काय? तर अल्लाहने आपल्या पैगंबरांना न्याय प्रस्थापित करण्यासाठी फक्त योजना देऊन पाठवले नाही, तर ते व्यवहारात अंमलात आणण्याचा प्रयत्न करणे हादेखील त्यांच्या मिशनचा एक भाग होता. यासाठी ती शक्ती प्राप्त करावी लागते जी खऱ्या अर्थाने न्यायव्यवस्था प्रस्थापित करू शकते, त्यात व्यत्यय आणणाऱ्यांचा विरोध मोडून काढू शकते आणि त्यांना शिक्षा देऊ शकते.

( अनुवाद: तफ्हीमुल्-कुरआन ऊर्दू 

खंड 5 - पृष्ठ 321 ते 323 )

येथे दोन गोष्टी नमूद करणे गरजेचे आहे. एक तर युद्ध या विषयासंबंधी इतके गैरसमज पसरलेले आहेत की सुशिक्षित लोकही नकळत त्यांना बळी पडतात. एका मर्यादित लेखात ते सर्व गैरसमज दूर करणे शक्य नाही. त्यासाठी सविस्तर अभ्यासाची गरज आहे. दुसरे, येथे वाचकांच्या मनात हा प्रश्न निर्माण होऊ शकतो की, या पैगंबरीय कार्यात अल्लाहला लोकांची मदत का हवी आहे? या प्रश्नाचेही उत्तर मौलाना मौदूदी (र) यांच्या स्पष्टीकरणात मिळते. ते लिहितात की, अल्लाहला लोकांच्या मदतीची गरज या कारणास्तव नाही की तो कमकुवत आहे किंवा तो आपल्या सामर्थ्याने हे काम करू शकत नाही, बिलकुल नाही. त्याने तर माणसाची परीक्षा घेण्यासाठी ही पद्धत अवलंबली आहे आणि या परीक्षेत उत्तीर्ण होऊनच माणूस आपल्या प्रगतीच्या आणि कल्याणाच्या मार्गावर पुढे जाऊ शकतो. अल्लाहने ठरवले तर तो आपल्या एका इशाऱ्याने सर्व ईशद्रोहींना मात देऊ शकतो आणि त्यांच्यावर आपल्या पैगंबरांना विजय आणि वर्चस्वही मिळवून देऊ शकतो, हे करण्यास तो पूर्णपणे समर्थ आहे, पण त्यात पैगंबरांवर श्रद्धा ठेवणाऱ्यांची काय कमाल असेल? ज्यासाठी ते बक्षिसास पात्र ठरावेत? म्हणूनच अल्लाहने हे कार्य आपल्या जबरदस्त सामर्थ्याने करण्याऐवजी आपल्या पैगंबरांना स्पष्ट प्रमाण, ग्रंथ आणि तराजू देऊन, त्यांना माणसांमध्ये पाठवण्याची पद्धत अवलंबली. लोकांना न्यायाचा मार्ग दाखवण्यासाठी आणि अन्याय व अत्याचारापासून दूर राहण्याचे आवाहन करण्यासाठी अल्लाहने सर्व पैगंबरांची नेमणूक केली. हे आवाहन किंवा हा ईश-संदेश स्वीकारण्याचा किंवा नाकारण्याचा पूर्ण अधिकार अल्लाहने मानवजातीला दिला. मग ज्यांनी हे मान्य केले, त्यांना आवाहन केले की,  चला, ही न्यायव्यवस्था प्रस्थापित करण्यासाठी मला आणि माझ्या पैगंबरांना सहकार्य करा आणि दडपशाही व अन्यायी व्यवस्था बाकी ठेवण्यासाठी प्रयत्न करणाऱ्या लोकांविरुद्ध कठोर लढा द्या. अशा प्रकारे अल्लाह हे पाहू इच्छितो की माणसांपैकी न्याय्य गोष्टींना नाकारणारे कोण आहेत आणि कोण अन्यायकारक गोष्टी कायम ठेवण्यासाठी प्रयत्नशील आहेत. ते कोण आहेत जे न्याय्य गोष्टींना मान्य केल्यानंतर त्याचे समर्थन करण्याऐवजी आणि त्याकरिता लढा देण्याऐवजी पळवाटा शोधतात आणि कोण आहेत ते नशीबवान! जे अदृश्य ईश्वरासाठी, जगात सत्याचे अधिराज्य गाजवण्याचा प्रयत्न करतात आणि या संघर्षात आपल्या मालमत्तेची आणि आपल्या जीवांची कुर्बानी देतात. जे या परीक्षेत उत्तीर्ण होतील त्यांच्यासाठीच भविष्यात यशाची दारे उघडतील.

( अनुवाद: तफ्हीमुल्-कुरआन ऊर्दू 

खंड 5 - पृष्ठ 323 )

पवित्र कुरआनची ही महत्वपूर्ण आयत, व्यक्ती आणि समाजाला योग्य दिशा दाखवते आणि माणसाच्या जीवनाचे ध्येय ठरवते.  प्रत्येक व्यक्तीने आपले जीवन सफल आणि यशस्वी करण्यासाठी या आयतीमध्ये उल्लेखित ध्येयावर लक्ष केंद्रित केले पाहिजे. यश प्राप्त करायचे असेल तर ध्येय निश्चित करणे आवश्यक आहे. प्रत्येकाने स्वतःला विचारावे की मी कोण आहे? या जगात मला काय करायचे आहे? कुठे पोहचायचे आहे? काय मिळवायचे आहे? हे लवकरात लवकर ठरवणे अत्यावश्यक आहे, कारण मृत्यू केव्हा येईल आणि माणसाची परीक्षा कधी संपेल हे सांगता येत नाही. मग ध्येय निश्चित केल्यानंतर त्या दृष्टीने निरंतर प्रयत्न करणे हेही आवश्यक आहे. या मार्गात यशस्वी होण्यासाठी निश्चितच अल्लाहची मदत मिळेल आणि या कार्यात अनेकांची साथही मिळेल. त्यासाठी पवित्र कुरआन आणि आदरणीय पैगंबर मुहम्मद (त्यांच्यावर अल्लाहची कृपा व शांती असो) यांचे जीवन चरित्र वाचावे लागेल. ज्यांमध्ये प्रत्येक क्षेत्राशी संबंधित परिपूर्ण मार्गदर्शन आहे. हा अभ्यास करताना वेळप्रसंगी जाणकारांचीही मदद घ्यावी लागते. समृद्ध, सकारात्मक आणि परिपूर्ण आयुष्य जगता यावे या हेतूने एक अभ्यास म्हणून ही लेखमालिका लिहिली गेली आहे. या मालिकेचा अंतिम भाग इन्शाल्लाह पुढील आठवड्यात प्रकाशित होईल. या लेखांचा फायदा लेखकाबरोबर वाचकांनाही नक्कीच होईल ही आशा आहे.

....................... क्रमशः

अब्दुल कय्यूम शेख अहमद.

9730254636 - औरंगाबाद.

युथ विंग जमाअते इस्लामी हिंद ही संघटना युवकांच्या सर्वांगीण विकासासाठी गेल्या 21 वर्षांपासून काम करत आहे. दरवर्षी रक्तदान शिबीरे, उद्योजकता विकास शिबीर, नोकरी मार्गदर्शन कार्यक्रम तसेच विविध सामाजिक कार्यात सहभाग नोंदविते. युवकांमध्ये नैतिक मुल्य रूजविण्याचेही काम युथ विंग करत आलेली आहे. युथ विंग देशभरात विविध नावाने कार्यरत आहे. मात्र आता युथ विंग एकाच नावाने देशभरात ओळखली जावी यासाठी या संघटनेचे नाव बदलून आता युथ मुव्हमेंट करण्यात आले आहे. महाराष्ट्रात हे नाव युथ मुव्हमेंट ऑफ महाराष्ट्र असे करण्यात आले असल्याची घोषणा जमाअते इस्लामी हिंदचे प्रदेश उपाध्यक्ष जमीर काद्री यांनी लातूर येथे आयोजित कार्यक्रमात बुधवार, 29 मे रोजी खोरी गल्ली येथील मकर्ज इस्लामी येथे केली. 

यावेळी युथ मुव्हमेंट ऑफ महाराष्ट्राचे प्रदेशाध्यक्ष रफिक शेख, , सचिव मोहम्मद तहेसीन, उपसचिव इम्रान शेख, लातूर जिल्हाध्यक्ष शकील शेख, उस्मानाबाद शहराध्यक्ष सय्यद आसेफ व लातूर शहराध्यक्ष सय्यद अहमेद यांची प्रमुख उपस्थिती होती. कार्यक्रमास संबोधित करताना काद्री म्हणाले, युथ मुव्हमेंट ऑफ महाराष्ट्र ही संघटना आता समाजेवा, युवकांच्या सर्वांगीण विकासासोबतच त्यांच्या मध्ये आत्मविश्वास, जबाबदारीचे भान, कुशल नागरिक, अत्याचाराविरोधात आवाज उठविण्याचे काम करेल. देशासाठी व समाजासाठी चांगला समाज निर्माण करणे हे युथ मुव्हमेंट महाराष्ट्राचे एक ध्येय असेल. आजचा युवक अनेक समस्यामध्ये गुरफटलेला आहे. यामधून त्यांना बाहेर काढण्याचे आव्हानही ही संघटना पेलणार आहे. या युवकांना चारित्र्यसंपन्न व्यक्तिमत्वासोबतच आर्थिक, सामाजिक, शैक्षणिक, नैतिक क्षेत्रात सक्षम करणे हे ही युथ मुव्हमेंट ऑफ महाराष्ट्राचे ध्येय असेल. महाराष्ट्रात एकात्मता, शांतता, सामाजिक सौहार्द वाढीस लावण्यासाठी ही संघटना प्रयत्नशील राहील, असे जमीर काद्री म्हणाले. 

यावेळी प्रदेशाध्यक्ष रफिक शेख म्हणाले, आजचे युवक मोठ्या प्रमाणात वाममार्गाला लागले आहेत. त्यांना या परिस्थितून बाहेर काढण्यासाठी संघटनेमार्फत 7 जून 2024 ते 14 जून 2024 पर्यंत राज्यस्तरावर ’ऑनलाईन जुवा हटाव, देश का युवा बचाव’ हे अभियान राबविण्यात येणार आहे. या अभियानाअंतर्गत शाळा, महाविद्यालये, सार्वजनिक ठिकाणी सभा, बैठका घेऊन युवकांना जागृत करण्यात येणार आहे. तसेच या अभियानांतर्गत कायदेशीर आणि सामाजिक बाबींवर सखोल मंथन होईल. यासाठी सर्वपक्षीय आमदार, खासदार, मंत्री यांना भेटून सर्व प्रकारच्या जुगारावर बंदी घालण्यासाठी मागणी करण्यात येणार असल्याचेही रफिक शेख म्हणाले.

युथ मुव्हमेंट ऑफ महाराष्ट्र ही संघटना राज्यात आदर्श युवक घडविण्याचे कार्य करणार आहे. सर्व समाजघटकातील युवकांना घेऊन ही संघटना कार्य करणार असल्याने युवकांनी यामध्ये मोठ्या प्रमाणात सहभाग नोंदवावा असे आवाहनही रफीक शेख यांनी केले आहे. यावेळी उपस्थित पदाधिकाऱ्यांनीही कार्यक्रमास संबोधित केले. सुत्रसंचालन प्रदेश सचिव मोहम्मद तहेसीन यांनी केले.

आसमानवाला देखील तुमच्यावर दया करील

ज्या काळात प्रेषित मुहम्मद (स.) प्रवास करीत असत आणि त्यांच्याबरोबर इतर लोकही प्रवास करीत असत तो काळ आणि आताचा काळ पुरेपूर बदलून गेलेला आहे. प्रेषितांनी त्या काळात प्रवासाच्या वेळी माणसांनी (प्रवाशांनी) काय करावे, कसे करावे त्याच काळाच्या अनुषंगाने लोकांना मार्गदर्शन दिले होते. आताचा काळ बदलला आहे. अरबची धरती, कोरडी, वैराण वाळवंटी होती, पाणी नव्हते, उन्हाची तर सीमाच नव्हती. त्याशिवाय रस्त्यात लुटारू आणि हत्यारी लोक सुद्धा होते. अशा स्वरुपाच्या काळात प्रेषितांनी प्रवासाच्या वेळी घ्यावयाची काळजी आणि दक्षतेविषयी मार्गदर्शन केलेले आहे. लोकांना जास्तकरुन पायीच प्रवास करावा लागत होता आणि रस्त्यात काही खाण्यापिण्याच्या वस्तू मिळण्याचा प्रश्नच नव्हता. अशा काळी प्रेषितांनी प्रवाशासांठी काही सूचना दिलेल्या आहेत.

(१) प्रवासावर जाणाऱ्या माणसाला निरोप द्यावा, त्याच्या भल्यासाठी प्रार्थना कराव्यात. (२) प्रवास पहाटे सुरू करावा. ज्यामुळे माणसाचा वेळ वाया जात नाही. ऊन आणि उष्णतेपासून सुरक्षित राहतो. एका ठराविकच वेळेनंतर (दुपारी) काही वेळ आराम करावा. (३) एकट्याने प्रवास करू नये, कमीतकमी तीन माणसांनी मिळून प्रवास करावा. यामुळे तिघांना सुरक्षा मिळते. (४) जर तीन माणसे एकत्र प्रवास करत असतील तर आपल्यातील एका माणसाला आपला नेता करावा. (५) प्रवासाहून परत आल्यावर लगेच घरात प्रवेश करू नये तर घरच्या लोकांना तयारीसाठी थोडा वेळ द्यावा. (६) जर कोणती प्रतिष्ठित व्यक्ती प्रवासानंतर परत येत असेल तर तिचे साजेसे स्वागत करावे. (७) रात्रीच्या वेळी प्रवास केल्यास बरेच अंतर कमी होते. ऊन आणि उष्णता नसल्याने माणूस जलद गतीने प्रवास करू शकतो. अरब लोक एक तर पहाटे सकाळी प्रवासास जात असत किंवा रात्रीच्या वेळी. (८) आपण प्रवासासाठी ज्या पशुंवर स्वार होतो त्यांची चांगली देखभाल केली जावी. (९) रात्री प्रवास करताना सडकेच्या बाजूने चालावे, कारण रात्री जंगली जनावरे निघत असतात. (१०) प्रवासाचे उद्दिष्ट पूर्ण झाल्यावर परत येण्याची घाई करावी, कारण प्रवासात आपल्याला इजा पोहचत असतात आणि समाधान नसते.

इस्लाम धर्मात ज्या दयेचे करुणेचे शिक्षण दिले आहे ते केवळ मुस्लिमांसाठीच नाही तर हे सकल मानवजातीसाठी आहेत. प्रेषित मुहम्मद (स.) म्हणतात, जी व्यक्ती माणसावर दया करत नाही, अल्लाहदेखील त्याच्यावर दया करत नाही. हेही सांगितले आहे की तुम्ही या धरतीवरील सजीवांवर दया करा आसमानवाला देखील तुमच्यावर दया करील.

- संकलन : सय्यद इफ्तिखार अहमद

(५२) ज्या दिवशी तो तुम्हाला पुकारील तर तुम्ही त्याची स्तुती करीत त्याच्या हाकेला ओ म्हणून निघून याल आणि तुमची कल्पना त्या वेळी अशी असेल की आम्ही तर केवळ थोड्याच वेळेपर्यंत या स्थितीत पडून राहिलो आहोत.’’^२४

२३) मूळ अरबी शब्द ‘इऩगा़ज’ (हलविणे) याचा डोक्याला वरून खाली आणि खालून वरच्या बाजूस हलविणे असा अर्थ होतो. ज्याप्रमाणे आश्चर्य व्यक्त करण्यासाठी, अथवा उपहास करण्यासाठी म्हणून डोके खालीवर करतो.

२४) म्हणजे जगात मृत्यू पावल्यापासून ते कयामतच्या दिवशी उत्थापित होण्याच्या वेळेपर्यंतचा कालावधी तुम्हाला  काही तासांपेक्षा जास्त वाटणार नाही. आम्ही काही वेळ झोप घेत होतो की अकस्मात या उत्थापनेच्या गोगांटाने आम्ही खडबडून उठलो, असेच त्या वेळी तुम्ही समजाल.

वर्ल्ड हेल्थ ऑर्गनायझेशन नुसार २०१७ मध्ये धूम्रपानामुळे ८० लाख मृत्यू झाले. जागतिक स्तरावर, ५ पैकी १ प्रौढ व्यक्ती धूम्रपान करते आणि ८० टक्के तंबाखू वापरकर्ते हे कमी आणि मध्यम उत्पन्न असलेल्या देशांतील आहेत, जागतिक मृत्यूंपैकी १५ टक्के मृत्यू धूम्रपानामुळे होतात. १.६ कोटी अमेरिकन धूम्रपान संबंधित आजारांनी ग्रस्त आहेत, अमेरिकेत दरवर्षी ४.८ लाख पेक्षा जास्त लोक तंबाखूमुळे मरतात. तंबाखूमध्ये असलेले विषारी घटक रोगप्रतिकारक शक्ती कमकुवत करतात, त्यामुळे आजारी पडून मृत्यू होण्याचा धोका वाढतो. आर्सेनिक, शिसे, टार - हे तंबाखूच्या धुरात ७००० पेक्षा जास्त घातक रसायनांपैकी काही आहेत. कर्करोग, फुफ्फुसाचे आजार, हृदयरोग आणि पक्षाघात यासह अनेक जीवघेण्या आजारांसाठी तंबाखूचा वापर हा एक प्रमुख जोखीम घटक आहे. असा अंदाज आहे की जागरूकता सेवांच्या अभावामुळे २०५० पर्यंत धूम्रपान करणाऱ्यांमध्ये जागतिक स्तरावर १६ कोटी अतिरिक्त मृत्यू होऊ शकतात.

भारतात तंबाखूच्या वापराचा सर्वात प्रचलित प्रकार म्हणजे धूररहित तंबाखू आणि तंबाखूसह खैनी, गुटखा, सुपारी आणि जर्दा हे सामान्यत वापरले जातात. बिडी, सिगारेट आणि हुक्का हे धूम्रपानाचे प्रकार आहेत. तंबाखूमुळे देशात दरवर्षी सुमारे १३.५ लाख लोकांचा मृत्यू होतो. धूरविरहित तंबाखूच्या जागतिक ओझ्यापैकी ७० टक्के भारताचा वाटा आहे, ज्यामुळे दरवर्षी २.३ लाखाहून अधिक भारतीयांचा मृत्यू होतो. भारतात, २७ टक्के कर्करोग तंबाखूच्या सेवनामुळे होतात आणि जवळपास ९० टक्के तोंडाचा कर्करोग धूरविरहित तंबाखूच्या सेवनामुळे होतो. बिडी आणि सिगारेट ओढणारे इतरांपेक्षा ६ ते १० वर्षे आधी मरतात.

ग्लोबल ॲडल्ट टोबॅको सर्व्हे इंडिया २०१६-१७ नुसार, भारतात सुमारे २६.७ कोटी प्रौढ (१५ वर्षे आणि त्यावरील) म्हणजे २९ टक्के प्रौढ लोक तंबाखूचे सेवन करणारे आहेत, ज्यामध्ये ४२ टक्क्यांहून अधिक पुरुष आणि १४ टक्क्यांहून अधिक महिलांचा समावेश आहे. किशोरवयीन मुलांमध्ये तंबाखू सेवनाचे प्रमाण १९ टक्के आणि मुलींमध्ये ८ टक्के आहे. भारत जगातील दुसऱ्या क्रमांकाचा तंबाखू उत्पादक आणि ग्राहक देश आहे, जे ७६१३३५ टन तंबाखूचे उत्पादन करते. २०१७-१८ मध्ये, भारतात ३५ वर्षे आणि त्याहून अधिक वयाच्या व्यक्तींसाठी तंबाखू सेवनामुळे होणाऱ्या सर्व आजारांवर उपचार करण्यासाठी एकूण आर्थिक खर्च १७७३४१ कोटी रुपये होता.

दरवर्षी लाखो भारतीयांचा मृत्यू सेकंडहँड स्मोकमुळे होतो. धूम्रपान न करणाऱ्या लोकसंख्येला धूम्रपान करणाऱ्याच्या चुकीची किंमत मरून चुकवावी लागते, तरीही लोक तंबाखूचे व्यसन सोडत नाहीत. सेकंडहँड स्मोकिंग म्हणजे जेव्हा एखादी व्यक्ती सिगारेट/बिडी ओढते आणि त्यातून विषारी धूर आसपासच्या वातावरणात सोडते आणि त्या धुराच्या संपर्कात येणारी व्यक्ती किंवा मुले हा विषारी धूर त्यांच्या शरीरात श्वासाद्वारे घेतात, तेव्हा त्याला सेकंडहँड स्मोक म्हणतात. कामाच्या ठिकाणी ३०.२ टक्के प्रौढ, रेस्टॉरंटमध्ये ७.४% आणि १३.३% सार्वजनिक वाहतुकीत धुराच्या संपर्कात आहेत. २१% किशोरवयीन (१३-१५ वर्षे वयोगटातील) सार्वजनिक ठिकाणी आणि ११% घरी धुराच्या संपर्कात आहेत.

२०१९ मध्ये भारतीय शालेय विद्यार्थ्यांमध्ये तंबाखूच्या वापरावर आईआईपीएस ने केलेल्या ग्लोबल यूथ टोबॅको सर्व्हेनुसार, २३ टक्क्यांहून अधिक हायस्कूल विद्यार्थी घरामध्ये धूम्रपान करणे पसंत करतात. शिवाय, सुमारे २० टक्के विद्यार्थी शाळेच्या कॅम्पसमध्ये धूम्रपान करण्यास प्राधान्य देतात. हायस्कूलच्या नऊ टक्के विद्यार्थ्यांनी वारंवार तंबाखूजन्य पदार्थ वापरल्याचे नोंदवले. तंबाखू उत्पादनासाठी कीटकनाशके आणि खतांचा मोठ्या प्रमाणावर वापर केल्याने पाणी प्रदूषित होते आणि उत्पादनातून दरवर्षी २० लाख टनांपेक्षा जास्त कचरा निर्माण होतो आणि 43 लाख हेक्टर जमीन देखील नष्ट होते, जे जंगलतोडीला हातभार लावतात. रोग आणि पर्यावरणाची हानी रोखण्यास धूरमुक्त भविष्यासाठी जागतिक सहकार्याची आवश्यकता आहे.

पिढ्यानपिढ्या व्यसनाबद्दलचे पारंपरिक खोटेपणा देखील आपल्या समाजात मोठ्या प्रमाणावर पसरले आहे, शोधले तर हजारो बहाणे मिळतात, नशेचा काहीच फायदा नसतो, जेव्हाकी व्यसन करणाऱ्यांना समाजात कोणीही मान देत नाही. व्यसनामुळे विनाशच होतो आणि व्यसन कधीही सोडले जाऊ शकते, फक्त प्रबळ इच्छाशक्ती हवी. आयुष्याकडे बघण्याचा दृष्टीकोन बदला, नशेवर आयुष्य वाया घालवू नका. दृढनिश्चय, सकारात्मक विचार, जबाबदारीची जाणीव आणि आनंदी वातावरण व्यसनापासून मुक्त होण्यास मदत करते. व्यसनाधीनतेपासून मुक्त होण्यासाठी प्रथम व्यसनाधीन  लोकांपासून दूर राहा. जर नशेची तलब वाटत असेल तर फक्त निरोगी पदार्थांचा विचार करावा. आपले आरोग्य आणि कुटुंबातील सदस्यांच्या विचार करावा. पालकांनी त्यांच्या मुलांच्या वागण्याकडे आणि दिनचर्येकडे विशेष लक्ष दिले पाहिजे, विद्यार्थ्यांमध्ये व्यसन झपाट्याने वाढत आहे. आजच्या आधुनिक युगात नशेला प्रोत्साहन देण्यासाठी आणि तरुणांना आकर्षित करण्यासाठी हुक्का पार्लरचा ट्रेंडही खूपच फोफावत आहे. तंबाखूमुळे होणाऱ्या आजारांनी ग्रस्त होऊन अकाली मरण्यापेक्षा वेळीच सावध होऊन तंबाखू सोडली पाहिजे.

सरकार, स्वयंसेवी संस्था, व्यसनमुक्ती केंद्रे आणि इतर सहाय्यक गट व्यसनाविरुद्धच्या लढ्यात भागीदार म्हणून नेहमी आमच्यासोबत असतात. त्वरित तंबाखू मुक्त होण्याचा संकल्प करा. तंबाखू सोडण्यात मदतीकरीता समुपदेशनासाठी नॅशनल टोबॅको क्विट लाइन १८०० ११२ ३५६ (टोल फ्री) सर्व्हिसेसशी संपर्क साधला जाऊ शकतो किंवा ०११-२२९०१७०१ वर मिस्ड कॉल देऊन नोंदणी करा जी मोफत सेवा आहे. याशिवाय, आपण www.nhp.gov.in/quit-tobacco वेबसाइटला भेट देऊन लॉग इन आणि नोंदणी करू शकता. जीवनाचे मूल्य समजून घ्या, नेहमी नशामुक्त राहा.

-डॉ. प्रितम भी. गेडाम

भ्रमणध्वनी क्र.- 82374 17041

ते आपल्या सामाजिक कार्याने जनतेला आकर्षित करू शकले आणि १८७६ मध्ये ते मुंबई महानगरपालिकेत निवडून आले. नंतर ते १८८८ मध्ये मुंबई महानगरपालिकेचे महापौर झाले आणि त्याच वर्षी ते मुंबई विधान परिषदेचे सदस्य झाले. ते बॉम्बे लेजिस्लेटिव्ह कौन्सिलमध्ये कार्यरत राहिले आणि १८९६ पर्यंत त्या पदावर होते.

रहमतुल्लाह मोहम्मद सयानी १८९६ मध्ये इम्पीरियल लेजिस्लेटिव्ह कौन्सिलचे सदस्य बनले. त्यांनी भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेसच्या १२ व्या अधिवेशनाचे अध्यक्षपद भूषवले. समाजातील विविध घटकांमध्ये धार्मिक सलोखा आणि शांतता वाढवण्यासाठी त्यांनी कठोर परिश्रम घेतले. 

सर सय्यद अहमद खान हे भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेसच्या विरोधात प्रचार करत असताना त्यांनी या मोहिमेचा जोरदार प्रतिकार केला. त्यांनी मुस्लिमांना भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेसमध्ये सामील होण्याचे आवाहन केले आणि विनंती केली की त्यांना सामूहिक संपत्तीमध्ये त्यांचा वाटा मिळण्याचा अधिकार आहे, तेव्हाच ते सामूहिक आंदोलनात सामील होऊ शकतील. 

रहमतुल्लाह मोहम्मद सयानी यांनी भारतीय राष्ट्रीय चळवळीचा मजबूत पाया घातला. त्यांनी लोकांना समजावून सांगितले की राष्ट्रीय संपत्ती कशी कमी झाली आणि त्यामुळे भारतातील लोकांचे नुकसान झाले. ब्रिटिशांच्या करप्रणालीतील पक्षपातालाही त्यांनी आव्हान दिले. 

रहमतुल्लाह मोहम्मद सयानी यांनी शेती आणि दुष्काळाच्या समस्यांवर सखोल अभ्यास केला आणि सैद्धांतिकदृष्ट्या सिद्ध केले आणि ब्रिटिश राज्यकर्त्यांना इशारा दिला की उपासमारीपेक्षा मोठा उठाव होणार नाही.

ब्रिटीश राजवटीच्या शोषणाच्या तावडीतून देशाला मुक्त करण्यासाठी आणि जातीय सलोखा प्रस्थापित करून लोकांचे जीवन बदलण्यासाठी त्यांनी आपल्या प्राणाची आहुती दिली. 

रहमतुल्लाह मोहम्मद सयान ज्यांना लोक ‘भारताचे खरे लाडके पुत्र’ मानत होते, त्यांचे ४ जून १९०२ रोजी निधन झाले.

लेखक : सय्यद नसीर अहमद

भाषांतर : शाहजहान मगदुम

न्यायाच्या तेजस्वी घटना

काझीने त्यांच्याकडे पाहून विचारले, “हे काय? या माणसाला असे धरून का आणले?”

ते लोक म्हणाले, “ह्या व्यक्तीवर आमचे कर्ज आहे. आम्ही कर्ज फेडण्यास सांगत आहोत, परंतु हा टाळाटाळ करत आहे. कर्ज फेडत नाहीये!”

न्यायमूर्तींनी कर्जदाराला कर्जाची रक्कम परत  करण्याचे आदेश दिले.

कर्जदार म्हणाला, “पालनकर्ता, न्यायाधिशांचे भले करो. ईश्वराच्या कृपेने माझ्याकडे एक इमारत आहे, जी मी भाड्याने दिली आहे. थोड्याच  दिवसांत मला भाडे मिळणार आहे. हे भाडे मिळेपर्यंत मला मुदत द्यावी. भाडे मिळाले की मी सर्वांचे कर्ज परत करीन.”

न्यायमूर्तींनी कर्जदाराला पकडून आणणाऱ्यांना विचारले की, “ते मुदत देण्यास तयार आहेत का?”

ते सर्व एका सुरात म्हणाले, “अल्लाहची शपथ! आमच्या माहितीनुसार, त्याच्याकडे कोणतीही इमारत किंवा मालमत्ता नाही. तो फक्त त्याच्यावर आलेले संकट टाळण्यासाठी खोटे बोलत आहे. तो गरीब आणि दरिद्री असून पूर्णपणे दिवाळखोर झालेला आहे.”

त्या लोकांचे म्हणणे ऐकून न्यायाधीश त्या गरीब माणसाकडे वळले आणि म्हणाले, “तुमची मुक्तता करण्यात येत आहे. आता तुम्ही जाऊ शकता. निर्णय तुमच्या बाजूने आहे, तुम्हला कर्ज फेडण्याची गरज नाही.”

हा निर्णय ऐकून ‘त्या’ लोकांना धक्काच बसला. ते म्हणाले, “हा कसला बरं न्याय! याला न्याय म्हणता येणार नाही.”

न्यायाधीश म्हणाले, “तुम्ही स्वतः कर्जदाराबद्दल साक्ष दिली आहे की त्याच्याकडे कोणतीच इमारत नाही, उलट, तो गरीब आणि दरिद्री आहे, तो दिवाळखोर झालेला आहे. तेव्हा हे स्पष्ट आहे, कोणी दिवाळखोर झाल्यावर कर्जाची रक्कम कुठून भरणार?”

( संदर्भ :- अब्दुल मालीक मुजाहिद लिखित, ‘सुनेहरे फैसले’ पान क्र. 158)

 -सय्यद झाकीर अली

परभणी, 9028065881

गोरगरीब अज्ञानी जनतेचा गैरफायदा घेऊन त्याचे मोठ्या प्रमाणात आर्थिक व सामाजिक शोषण करणाऱ्या कुप्रवृत्ती नष्ट करण्यासाठी शिक्षणाशिवाय तरणोपाय नाही, अशी त्यांची विचारसरणी होती. हजारो वर्षे उच्चवर्णीयांकडून धर्म, जाती, पंथ या नावाखाली बहुजन समाजाला जे फसवले व नाडले जाते, त्यांवर उपाय म्हणजे शिक्षणाचा प्रसार होय, तेव्हा हा गोरगरीब बहुजन, शूद्र अतिशूद्र समाज शिकला तर सत्य असत्य यांची तो पारख करू शकतो, आणि आपले शोषण थांबवू शकतो, असा त्यांचा ठाम विश्वास होता. उच्चवर्णीयांनी शूद्रांना फसवून व लुटून त्यांचे संपूर्ण शोषण करुन, तसेच धर्माच्या नावावर राजकारण करुन आपले सातत्याने आर्थिक, सामाजिक, सांस्कृतिक आणि धार्मिक वर्चस्व ठेवण्याचे कटकारस्थान हजारो वर्षे यशस्वी झाले, त्याचे मूळ कारण अज्ञान हेच होते, म्हणून शिक्षणाशिवाय त्यांनी व्यक्त केलेला विचार आजच्या काळात मूलमंत्र झाला आहे, तो असा... “विद्येविना मती गेली, मतीविना नीती गेली...!नीतीविना गती गेली, गतीविना वित्त गेले...! वित्ताविना शूद्र खचले...!,इतके सारे अनर्थ एका अविद्येने केले...!!”.

शिक्षण हे अनेक समस्यांवरचे रामबाण औषध आहे, असा त्यांचा शिक्षणाबद्दलचा ठाम विश्वास होता. त्यामुळेच त्यांनी पुण्यासारख्या कर्मठ व सनातनी विचारांचा प्रभाव असणाऱ्या शहरात धर्ममार्तंडांच्या प्रचंड विरोधाला तोंड देत, निर्भीडपणे कष्ट व परीश्रम घेऊन शूद्रांना शिक्षणाच्या संधी उपलब्ध व्हाव्यात यासाठी शाळा सुरू केल्या. स्त्रीया शिकल्या पाहिजेत म्हणजे संपूर्ण कुटुंब सज्ञान होते या विचाराने त्यांनी स्त्री शिक्षणाचा पुणे शहरात पाया रचला.

२१ व्या शतकात महात्मा फुलेंच्या विचारांचे महत्त्व व मौलिकता अधिकाधिक प्रकर्षाने प्रत्ययास येते, ही वस्तुस्थिती कुणाला ही नाकारता येणार नाही. याचे कारण म्हणजे महात्मा फुले यांनी प्राथमिक शिक्षण अनिवार्य करण्यापासून ते प्राथमिक शिक्षणाचा अभ्यासक्रम, प्राथमिक शिक्षणाचे पर्यवेक्षण आणि प्राथमिक शिक्षणाचा लाभ घेतलेल्या शूद्र बांधवांकडून असलेल्या अपेक्षा इथपर्यंतचा मूलभूत विचार त्यांनी मांडलेला होता.

महात्मा फुले यांनी सक्तीच्या प्राथमिक शिक्षणाचा जो आग्रह धरला होता, यावरून त्यांचे शिक्षणाविषयीचे द्रष्टेपण अधोरेखित झाले आहे. इ. स. १८८२ च्या भारतीय शिक्षण आयोगाला दिलेल्या निवेदनात ते म्हणाले, “ काही ठराविक वयोमर्यादेपर्यंत, निदान वयाच्या बाराव्या वर्षांपर्यंत प्राथमिक शिक्षण सक्तीचे करण्यात यावे असे माझे मत आहे.” महात्मा फुले यांचा हा विचार नंतरच्या काळात बडोदा संस्थानचे अधिपती सयाजीराव गायकवाड, करवीर संस्थानचे अधिपती राजर्षी शाहू छत्रपती महाराज, नामदार गोपाळ कृष्ण गोखले, कर्मवीर भाऊराव पाटील,  शिक्षणप्रेमी डॉ. पंजाबराव देशमुख यासारख्या समाजधुरीणांनी समाजासमोर मांडला. शिवाय केवळ विचार मांडून न थांबता महात्मा फुले यांच्या विचारांच्या परीपूर्तीसाठी प्रत्यक्ष कृती केली. भारत सरकारने २६ ऑगस्ट २००९ इ. रोजी प्राथमिक शिक्षणाचा हक्क मान्य तर केलाच शिवाय कायदाही केला.

-डॉ. सुनीलकुमार सरनाईक

भ्रमणध्वनी:९४२०३५१३५२

(लेखक भारत सरकारतर्फे स्वामी विवेकानंद राष्ट्रीय पुरस्काराने तसेच आचार्य बाळशास्त्री जांभेकर दर्पण पत्रकार पुरस्काराने सन्मानित असून करवीर काशी चे संपादक आहेत.)

एवढेच नाही तर आज जगाच्या कित्येक देशांत धोकादायक ठिकाणे बनली आहेत, गाजा आणि यूक्रेनच नाही तर सबंध युरोप युद्धाच्या विळख्यात आहे. अमेरिकी परराष्ट्रमंत्री ब्लिंकेन यांनी यूक्रेनला ‘नाटो’मध्ये प्रवेश देण्याची मागणी करताच रशियाचे अध्यक्ष पुतीन यांनी तिसऱ्या महायुद्धाची धमकी दिली. जसे गेली दोन महायुद्धे युरोपपर्यंतच सीमित नव्हती तर सर्व जगाला त्याचा फटका बसला होता. ही त्या काळची गोष्ट. आज जर तिसरे महायुद्ध झालेच तर देशादेशांत हे युद्ध सुरू होईल. पोलंडने अण्वस्त्रे तैनात करण्याचा सल्ला युरोपला दिला आहे. तसे झाल्यास जगातले सर्व अण्वस्त्रधारी देश तसे करतील आणि म्हणून तुर्कीने जगाला असा सल्ला दिला आहे की आता एका नवीन आंतरराष्ट्रीय सुरक्षा संस्थेची गरज आहे. संयुक्त राष्ट्र हे ह्या आव्हानाला सामोरे जाण्यास असमर्थ आहे.

पण खरी गोष्ट ही की जगभर ह्या युद्धाच्या हालचाली कशासाठी? राजकीय हित साधण्यासाठी की जगभरातील संपत्ती बाळगण्यासाठी? हा निर्णय जोपर्यंत जगातील नेतेमंडळी घेत नाहीत तोपर्यंत साऱ्या पोकळ गोष्टी!

- सय्यद इफ्तेखार अहमद

संपादक, 

मो.: 9820121207

निवडणुका लागल्यानंतरही देशाचे नागरिक आणि राजकीय पक्ष संभ्रमावस्थेत होते, नागरिकांच्या हातात काहीही नसताना त्यांना निवडणुकांपासून बऱ्याच आशा-आकांक्षा लागलेल्या होत्या, पण सत्तापक्ष असो की विरोधीपक्ष त्यांच्या आशा-आकांक्षांचे समाधान होण्याची शक्यता नव्हती. इकडे नागरिकांत राजकीय पक्षांच्या निवडणूक प्रचाराची सुरुवातीची वाट पाहत होते. पण राजकीय पक्ष उदासीन होते. ऐन निवडणुकीच्या तोंडावर काँग्रेस पक्षाची सगळी बँक खाती गोठवण्यात आली. तो पक्ष आर्थिक अडचणीत सापडला. काँग्रेसच्या दयनीय अवस्थेत देखील भारतीय जनतेच्या एका मोठ्या भागाला काँग्रेसशी सहानुभूती होती ती सरकारच्या काँग्रेसपुढे आर्थिक समस्या निर्माण करण्यात आणखीन बळावली. या घडीपासून देशाच्या नागरिकांच्या लक्षात हे तथ्य आले की जर ते स्वतः आपल्या भवितव्याची काळजी घेण्यास पुढे सरसावले नाहीत तर निवडणुका होतील पण त्याचे  परिणाम फार वाईट होतील. काँग्रेससहित इतर विरोधी पक्षांना बाजुला सारून शेवटी भारतीय जनतेने एक ऐतिहासिक निर्णय घेतला आणि या निवडणुकांची जबाबदारी साऱ्या नागरिकांनी आपल्या खांद्यावर घेतली. शेवटपर्यंत निवडणूक प्रचार असो की मतदारांचे बौद्धिक राजकीय प्रशिक्षण असो प्रचार यंत्रणा नसताना प्रचाराची सारी जबाबदारी पार पाडण्याचा निवडणूक इतिहासात हा पहिलाच प्रयोग. आणि म्हणून या निवडणुका ऐतिहासिक आहेत. कारण राजकीय पक्षांची जबाबादारी देखील मतदारांनीच अडवलेली आहे. या निर्णयामुळे ज्या संस्था निवडणुकांचे विविध सर्वेक्षण करुन लोकांची दिशाभूल करायचे आणि सत्तापक्षाची जी-हुजुरी करायचे त्यांच्या हातातून सारेच निसटले. नागरिकांनी आपला कौल त्यांना समजू दिला नाही. निवडणुकांचे निकाल काय लागतील हे नागरिकांच्या हातात नाही, पण आपणास निवडणुका जिंकायच्या आहेत हे त्यांनी ध्यानीमनी ठरवलेले आहे. 4 जूनला जेव्हा निकाल लागतील तेव्हा काय ते कळेल.

मतदारांचे ढोबळपणे तीन गट आहेत. पहिला गट अत्यांत गोरगरीब, दीनदुःखितांचा. त्यांची सर्व शक्ती दोन वेळा पोट भरण्यात संपते. इतर काही विचार करायला एक तर वेळ नाही, दुसरे काही सुचतही नाही. गेल्या 75 वर्षांत त्यांची अशी दयनीय परिस्थिती सर्व राजकीय पक्षांनी करून ठेवली आहे. हा ती व्होट बँक आहे, पाच किलो अन्नधान्य, टॉयलेट आणि ’नको मजला’वाला. दुसरा गट मध्यम आणि निम्न-मध्यम वर्गाचा असतो. त्याला सर्वकाही समजते, पण पाच वर्षांतून एकदा मतदान करण्यापलीकडे त्याच्याकडे काही पर्याय नसतो. कोणत्याही निवडणुकीत या गटाचे मत जिकडे जातील तो पक्ष जिंकतो. आणि हाच गट नेहमी राजकीयदृष्ट्या सक्रीय असणे. या वेळी खरी भूमिका बजावणारा हाच गट आहे. कारण देशात ज्या कोणत्या समस्या आहेत त्यांचा रास्त परिणाम याच गटावर होतो. तिसरा गट एलाईट - श्रीमंत भांडवलदारांचा. यांना कोण जिंकतो, काय होते, जनतेच्या समस्या काय आहेत याच्याशी काही देणेघेणे नसते. ते नेहमी सत्तापक्षाच्या बाजूनवे उफभे राहतात. कारण सत्ताकारणाचे तसेच अर्थकारणाचे चक्र नेहमी त्यांच्याच भोवती फिरत राहते. ते मतदानाच्या प्रक्रियेतून राजकारणावर कोणता प्रभाव टाकू शकत नसले तरी सत्तापक्षाला आर्थिक तरतूद करीत राहतात. बदल्यात लाखो कोटींचे कर्ज माफ करवून घेतात. निवडणूक रोखे यांच्यासाठीच आणलेली योजना होती. त्यांच्या मुलाचे दोन दोन प्रिवेडिंग होते. एक जमिनीवर या देशात आणि दुसरे पाण्यात परदेशात. यावर कोट्यवधी खर्च करतात.

या निवडणुकीत कोणता गट आणि कोणते पक्ष काय कामगिरी करतील हे जनतेच्या समोर एका नव्या सरकारच्या रुपात येणार ते सरकार सध्याचे की विरोधी पक्षांचे याची वाट पाहू या.

इतरत्र उल्लेखित केलेल्या मतदारांचे तीन वर्ग असतात. पहिला सर्वांत खालच्या स्तरावरचा, दुसरा मध्यम आणि निम्न-मध्यम वर्ग आणि तिसरा गर्भश्रीमंत उद्योगपतींचा. ह्या तीनपैकी गोरगरीब आणि श्रीमंतांचा वर्ग सध्याच्या सरकारच्या दोन व्होट बँक आहेत. तिसरा मध्यमवर्ग निवडनुकीद्वारे आपल्या समस्यांच्या समाधानासाठी झटत आहे. कोण जिंकेल कुणालाच माहीत नाही. तसे लोकसभा निवडणुकीविषयी देशात संभ्रमावस्था होती तरीदेखील राहुल गांधी यांनी निवडणुकीसाठी काँग्रेस पक्षाच्या एक प्रकारे निरस्त शरीरात आत्मा फुंकला. त्यांनी कन्याकुमारी ते काश्मीर भारत जोडो यात्रेत याची सुरुवात केली. भारतीय नागरिकांशी रास्त संबंध साधला. आज काँग्रेस आणि इंडिया आघाडीला जे राजकीय बळ प्राप्त झाले आहे ते या यात्रेमुळेच. 

जर ही यात्रा काढली गेली नसती आणि याच्या दरम्यान काँग्रेसमधील इतर पक्षासाठी हेरगिरी करणाऱ्यांना बाहेरची वाट दाखवली नसती तर काँग्रेस पक्ष इतिहासजमा झाला असता. ही गोष्ट भाजपलाच नव्हे तर स्वतः काँग्रेसच्या वरिष्ठ नेत्यांना सुद्धा समजली नाही. जे लोक काँग्रेस सोडून बाहेर पडत होते त्यांना काँग्रेस पक्षाने हे कळून दिले नाही की ते काँग्रेस पक्षाच्याच योजनेनुसार होत आहे. बाहेर आरडाओरड होत होती की काँग्रेसचे नेते काँग्रेसशी बंड करत आहेत आणि काँग्रेस कचरा साफ करत होती. 

भारत जोडो यात्रेमुळेच विरोधी पक्षांची इंडिया आघाडी साकार झाली. पलटुराम नितिश कुमार यांनी इंडियात विलीन होऊन पुन्हा भाजपच्या दारी गेले ते घरचे राहिले ना घाटचे. प. बंगालच्या ममता बॅनर्जी यांना काय सिद्ध करायचे आहे ते त्यांना आजवर समजलेले नाही. कधी आत कधी बाहेर असा त्यांचा विरोधी पक्षांशी व्यवहार असल्याने त्यांची विश्वासार्हता संपली. तेजस्वी यादव हा नवीन नेता भारताला मिळाला. ही चारा घोटाळ्याची देणगी म्हणावी का?

भाजपला सर्वांत जास्त महाराष्ट्रात रस आहे. याची कारणे ऐतिहासिक आहेत. मुंबई त्यांना गुजरामध्ये हृवी होती ते स्वप्न भंग झाले. भाजपने शरद पवारांचा आणि बाळासाहेब ठाकरे यांचा पक्ष फोडला, म्हणजे मराठा शक्ती संपवली, याचा परिणाम उलट होताना दिसत आहे. पण उद्या काय होणार हे निवडणुकीत कोण जिंकणार, भाजप आघाडी की इंडिया आघाडी यावर अवलंबून आहे. ही धारणा की देशाचे कधी भले होऊ शकत नाही. याला राहुल गांधी यांनी चुकीचे ठरवले आणि परिणामी गेल्या निवडणुकीत सपा आणि काँग्रेसच्या नेत्यांना जनता भीक घालायला तयार नव्हती. त्यांच्या सभांमध्ये आता तेच लाखोंच्या संख्येने येत आहेत. भाजपला घाम फुटलाय. इतक्या संख्येने तरुण पिढी का या नेत्याच्या मागे आहे, कारणे अनेक आहेत- रोजगार, महागाई, शिक्षण आणि अनंत समस्या ज्यांच्याकडे भाजप लक्ष देत नाही. कारण त्याच्या विचारधारेत केवळ श्रीमंतांच्याच समस्या असतात. गरिबांच्या बेरोजगारीस, निरक्षरपणास त्यांच्यासाठी अस्तित्वच नाही.

या निवडणुकीत भाजपकडून शासकीय संस्थांचा उपयोग केला जात असल्याने विरोधी पक्षांचे साहस समपुष्टात आले होते. म्हणून ते निवडणूक प्रक्रियेतून दूरच होते. ईडी, सीबाआयपासून धोका पत्करायला ते तयार नव्हते. ही स्थिती नागरिकांना समजली म्हणून ते पुढे सरसावले आणि त्यांच्या मागे नेते आले. राजकीय नेत्यांनी सामान्यांच्या नेतृत्वात निवडणूक लढवली, ही पहिलीच वेळ. भाजपला हे वास्तव कळलेले नाही की शासकीय संस्था बनवण्यासाठी कित्येक वर्षे किंवा स्वातंत्र्य चळवळ उभी करावी लागते, पण त्या संपवायला काहीच लागत नाही. भाजपने आम आदमी पार्टी संपवण्याचा डाव आखला होता. त्याच्या चार नेत्यांना तुरुंगात टाकले. शेवटी दिल्लीचे मुख्यमंत्री केजरीवाल यांनासुद्धा. केजरीवाल यांना सर्वोच्च न्यायालयाने जामीन देत असे म्हटले की निवडणुका जीवनधारा आहेत. केजरीवाल धोकादायक नाहीत, पण दुसरीकडे झारखंडचे मुख्यमंत्री शिबू सोरेन यांना निवडणुकीची जीवनधारा देण्यास नकार दिला. न्यायालयाची ही भूमिका दोन मुख्यमंत्र्यांविषयी समजली नाही. सोरेन जेलमध्ये आहेत, केजरीवाल निवडणुकीचा प्रचार करत आहेत. जातीपातीचा भेदभाव नक्कीच नसेल, पण इतर काय यामागे?

शरद पवार यांच्यासारखा दिग्गज राजकारणी आणि नेता यांना त्यांचाच पक्ष फोडून बाहेर पडणाऱ्या अजित पवारांच्या पक्षात जाण्याचा तसाच सल्ला उद्धव ठाकरे यांना शिंदेंच्या पक्षात जाण्याचा सल्ला देण्यामागे त्या दोघांचा अपमान आहे तेही जाणूनबुजून? राजकीय अपमान मतदारांच्या नजरेत एवढ्यावरच थांबत नाही. भटकता आत्मादेखील म्हणाले म्हणजे काय?

इव्हीएमच्या विरोधात सर्वोच्च न्यायालयापर्यंत गेले, पण काहीच झाले नाहीच.

या निवडणुकीत सर्वांत दयनीय परिस्थिती मायावती यांची झाली. त्यांनी भाजपला साथ दिली, पण का? त्यांचे राजकीय भवितव्य पणाला लावून. तर अशा अनेक कारणांनी ह्या निवडणुका ऐतिहासिक ठरणार. निकाल काय लागणार हा सर्वांसाठी चिंतेचा विषय आहे. कारण जनतेला कुणावर विश्वास राहिलेला नाही. जर इंडिया आघाडीला बहुमत मिळाले तरी भाजपा सरकार स्थापन करील का, हा प्रश्न सर्वांना भेडसावत आहे.

- सय्यद इफ्तिखार अहमद

यामुळे प्रेषितांची(सल्ल.) प्रकृती बिघडली ते घाबरले घरी गेले आणि म्हणू लागले, माझ्यावर कपडा टाका, माझ्यावर कपडा टाका. खतीजाने(रजी.)आज्ञेचे पालन केले आणि विचारले, तुम्ही कुठे होता मी माणसांना पण पाठविले होते आपल्या शोधात. तद्नंतर प्रेषितांनी सर्व घटना सविस्तर त्यांना सांगितली. हजरत खातिजा(रजी.)म्हणाल्या, आपण खरे बोलता, गरिबांचे कैवारी आहात, चांगले मेजबान आहात, लोकांसोबत सदवर्तन करता, अमानतदार आहात आणि दुःखीतांची मदत करता, तर परमेश्वर तुम्हाला एकटा सोडणार नाही. त्यांना सोबत घेऊन त्या आपल्या चुलत भाऊ वरका बीन नौफल कडे घेऊन गेल्या. जे मूर्ती पूजा सोडून ख्रिश्चन झाले होते. तौरात इंजील आणि जबुरचे विद्वान होते. हजरत खतीजा (रजी.) यांनी संपूर्ण घटना त्यांच्यासमोर मांडली हे ऐकून वरका म्हणाले, हा तोच दूत आहे जो प्रेषित मुसा (अलै.) यांच्यावर अवतरला होता. जर मी त्यावेळेपर्यंत जिवंत राहू शकलो असतो जेव्हा तुम्हाला तुमचाच समुदाय देशाबाहेर काढणार आहेत तेव्हा मी तुमची मदत केली असती. तेव्हा प्रेषित(सल्ल.) आश्चर्याने म्हणाले, काय माझे लोक मला इथून हाकलून लावणार. तर वरका म्हणाले,हो. जे काही तुमच्यावर अवतरीत झाले आहे जेव्हा- जेव्हा ते कुणावरही अवतरीत झाले सगळा समाज त्यांच्या विरोधात होतो. परंतु यानंतर लवकरच वरकाचे निधन झाले. हजरत खतीजा यांना कळून चुकले की ईश्वराने मुहम्मद(सल्ल.)यांना प्रेषितत्व बहाल केले आहे. म्हणून त्यांनी वेळ न गमावता त्वरित इस्लाम धर्म स्वीकारला व स्त्रियांमध्ये सर्वात प्रथम इस्लाम स्वीकारणारी पहिल्या महिला  ठरल्या. हजरत खतीजा (रजी.) ईस्लाम धर्म स्वीकारून फार आनंदी होत्या त्यांनीआपले संपूर्ण धन संपत्ती गरिबांमध्ये खर्च करण्यात सुरुवात केली. 

मक्कावासी प्रेषितांना(सल्ल.)आणि त्यांच्या अनुयायांना फार त्रास देऊ लागले. जर एखाद्याने वाईट शब्द बोलले तर प्रेषित(सल्ल.)नाराज होऊन घरी येत असत आणि हजरत खतीजा(रजी.) यांना सर्व घटना सांगत. तेव्हा खतिजा (रजि.) म्हणायच्या, प्रेषित सल्ल., जरा सांगा आत्तापर्यंत एक तरी प्रेषित असे आले की ज्यांना लोकांनी त्रास दिला नाही.त्यांचे हे बोल एकूण प्रेषितांचे दुःखी मन थोडे हलके व्हायचे, तर अशा कठीण प्रसंगातही हजरत खतिजा(रजी.)प्रेषितांच्या सोबत खांद्याला खांदा लावून उभ्या राहत असत. जोपर्यंत त्या जिवंत होत्या प्रेषितांनी(सल्ल.)दुसरे लग्न केले नाही. हजरत खतीजा(रजी.)मुलांचे पालनपोषण खूप चांगल्या पद्धतीने करायच्या आणि प्रेषितांची(सल्ल.)सेवाही त्या फार मन लावून करत.

- परवीन खान

पुसद

अनुवाद :- लोकहो! तुम्हीच अल्लाहचे गरजवंत आहात, आणि अल्लाह तर गरजमुक्त व सदैव स्तुत्य आहे. ( 35 फातिर् - 15 )

या आयतीमध्ये अल्लाहने मानवजातीला जोरदार चेतावणी देत संबोधित केले आहे की, लोकहो! कान उघडा आणि नीट ऐका. आदरणीय पैगंबरांनी जे मार्गदर्शनपर ज्ञान तुमच्यापर्यंत पोहोचविले, शिक्षण व संस्कारांची जी मांडणी केली आणि तुम्हाला जागे करण्यासाठी जे रात्रंदिवस एक केले, ते यासाठी मुळीच नाही की तुमच्या श्रद्धा आणि विश्वास ठेवण्यावर ईश्वराचे काही काम अडलेले आहे. ईश्वराला तुमची गरज नाही. उलट तुम्हालाच या जीवनाबरोबर मरणोत्तर जीवनातही त्याची गरज आहे. तो तर ’गनी’ आहे, म्हणजे साऱ्या विश्वांचा ’धनी’ असल्यामुळे तो गरजमुक्त आहे. कोणत्याही गैरसमजुतीत राहू नका. काय वाटते तुम्हाला? जर तुम्ही त्याला ईश्वर म्हणून स्वीकारले नाही तर त्याचे ईशत्व चालणार नाही का? आणि तुम्ही त्याचे गुणगान केले नाही तर त्याचे वैभव कमी होणार आहे का? मुळीच नाही. वास्तविक पाहता तो ’हमीद’ आहे, म्हणजे स्वयं सदासर्वदा स्तुत्य आहे. जगात जे काही वैभव, सौंदर्य दिसून येते, ज्या ज्या सामर्थ्यांची व शक्तींची जाणीव होते, त्या सर्वांचा मूळ स्त्रोत अल्लाह आहे. कोणी त्याची स्तुती करो अथवा न करो, त्याचे सृजनात्मक व रचनात्मक कार्य, हेच त्याच्या स्तुतीचे बोलके चित्र आहे, म्हणूनच प्रत्येक स्तुती, प्रशंसा फक्त त्याच्यासाठीच आहे. खरे पाहता तुम्हाला ईश्वराची गरज आहे. जर त्याने तुमच्या जगण्याची साधने रोखून धरली तर तुमचे जीवन उध्वस्त व्हायला वेळ लागणार नाही. त्याने ठरवले तर तो तुम्हां सर्वांचा नाश करू शकतो आणि तुमच्या जागी दुसरी निर्मिती उभारू शकतो आणि हे करणे त्याच्यासाठी अजिबात अवघड नाही. तुम्ही एवढा अधर्मीपणा दाखवत असताना आणि कृतघ्नतेने वागत असतानाही ईश्वर तुम्हाला संधी देत आहे. ही तर केवळ त्याची कृपा आणि उपकार आहेत तुमच्यावर. या संधीचा लाभ घ्या, हेच तुमच्या भल्याचे आहे. अन्यथा लक्षात ठेवा की तुमच्या अवज्ञेमुळे अल्लाह किंवा त्याच्या पैगंबरांना कोणतीही हानी पोहोचणार नाही, नाश तुमचाच होईल. तुम्हाला त्याच्या आज्ञापालनाचा जो आदेश दिला गेला आणि फक्त त्याचीच भक्ती, उपासना करण्यासाठी जे प्रेरित केले जात आहे, ते फक्त यासाठी की त्यावरच तुमच्या सांसारिक आणि मरणोत्तर जीवनाचे यश अवलंबून आहे. 

....... क्रमशः

अब्दुल कय्यूम शेख अहमद.

9730254636 - औरंगाबाद.

ह. अब्दुल्लाह इब्ने मसऊद म्हणतात की प्रेषित मुहम्मद (स.) म्हणाले, माझ्यानंतर तुम्हाला असे निर्बंध घ्यावे लागतील आणि अशा घटनांना सामोरे जावे लागेल ज्या तुम्हाला पसंत नसतील. लोकांनी विचारले, आमच्यापैकी कुणासमोर हे प्रश्न पडले तर त्याने काय करावे? प्रेषितांनी उत्तर दिले, तुमच्यावर जे अधिकार आहेत त्यांची पूर्तता करा आणि आपला हक्क अल्लाहकडे मागा. (बुखारी, मुस्लिम)

अबू कतादा (र.) म्हणतात की प्रेषित मुहम्मद (स.) यांचे विधान आहे की चांगली स्वप्ने अल्लाहकरवी पडतात आणि वाईट स्वप्ने सैतानाची असतात. तुमच्यापैकी जर कुणी आपल्या पसंतीचे स्वप्न पाहिले असेल तर त्याने ते स्वप्न फक्त अशा व्यक्तीला सांगावे जी त्याच्यावर प्रेम करते. आणि जर कुणी असे स्वप्न पाहिले असेल जे त्याला आवडत नसेल तर अशा माणसाने सैतानाच्या वाईटापासून अल्लाहची शरणागती पत्करावी. कुणालाही ह्या स्वप्नाविषयी सांगू नये. कारण असे स्वप्न त्याला काहीच नुकसान करणार नाही. (बुखारी व मुस्लिम)

माता ह. आएशा (र.) म्हणतात की एकदा प्रेषित मुहम्मद (स.) यांनी मला सांगितले, “तुम्ही कधी माझ्याशी प्रसन्न होता आणि कधी नाराज होता त्याची मला माहिती असते.”

मी त्यांना विचारले, “हे आपण कसे ओळखता?”

प्रेषितांनी त्यांना सांगितले, “जेव्हा तुम्ही माझ्याशी राजी असता तेव्हा असे म्हणता की मुहम्मद (स.) यांच्या विधात्याची शपथ, ही अशी गोष्ट नाही. आणि जेव्हा तुम्ही माझ्यावर रागवता तेव्हा असे म्हणता की इब्राहीम (अ.) यांच्या विधात्याची शपथ, ही गोष्ट अशी नाही.”

ह. आएशा (र.) म्हणाल्या, गोष्ट तर हीच खरी आहे, पण मी फक्त आपले नाव सोडत असते (मनातून आपल्याशी असलेले प्रेम अशा वेळीही विलग होत नाही). (संदर्भ – मुस्लिम)

- संकलन :

सय्यद इफ्तिखार अहमद

(४८) पाहा! कशा गोष्टी आहेत ज्या हे लोक तुमच्यावर रचतात, हे भटकलेले आहेत. यांना मार्ग सापडत नाही. 

(४९) ते म्हणतात, ‘‘जेव्हा आम्ही केवळ हाडे आणि माती बनून राहू तेव्हा काय आमचे पुनर्निर्माण व पुनरुत्थान केले जाईल?’’

(५०) यांना सांगा, ‘‘तुम्ही दगड अथवा लोखंड जरी झालात,

२२) मक्केच्या काफिरांची अवस्था अशी होती की लपूनछपून कुरआन ऐकत असत व मग त्यावर तोडगा कोणता असला पाहिजे यासाठी आपापसात सल्लामसलत करीत असत. बहुतेक वेळा ते आपल्याच माणसांपैकी एखाद्यावर अशी शंकाही घेत असत की कदाचित कुरआन ऐकण्याचा या माणसावर काहीतरी परिणाम झाला असेल, म्हणून ते सर्व मिळून त्याची समज घालू लागत असत की अहो! तुम्ही हे कुणाच्या फेर्‍यात अडकत आहात, हा माणूस तर जादूग्रस्त आहे. म्हणजे कोणा शत्रूने त्यावर जादू केली आहे, म्हणून बहकल्यासारख्या गोष्टी करू लागला आहे.

कुटूंबातील वरिष्ठ मंडळी जेव्हां कपात चहा घ्यायची तेव्हा आई-चुलती यांची चहा प्यायची पद्धत फार वेगळी असायची! एका तळव्यावर गूळ आणि दुसऱया हातांत बशीत ओतलेला कोरा चहा असायचा. चवीनुसार गुळ जिभेवर घ्यायचे आणि चहाचा आस्वाद घ्यायचा. त्याकाळी साखर खूप महाग असायची. म्हणून कुटूंबातील सर्व सदस्य हातावरचा चहा हा असा प्यायचे. त्यामुळे गुळाचा वापर प्रमाणात व्हायचा! हा त्यामागचा हेतू असावा. शिवाय साखरेचा चहा फक्त पाहुण्यांना दिला जायचा. आम्हां बच्चा कंपनीला ‘तसा’  चहा पिण्यास अजून परवानगी दिली गेली नव्हती. कारण डचमळलेल्या बशीमुळे तळाहातवर गरमागरम चहा ओतला जाण्याची शक्यता नाकारता येत नव्हती, ज्यामुळे हात जळण्याची शक्यता होती. शिवाय बशी फुटण्याची शक्यता होतीच. आपण केव्हा मोठे होऊ आणि आजीकडून आपल्याला हातावरचा चहा प्यायची परवानगी मिळू शकेल? तरीही आजीच्या नकळत आम्हीं बच्चे कंपनी आई-चुलतीच्या हातावरचा चहा चोरून प्यायचोच. एकत्र कुटुंबातील हा गमतीशीर प्रकार खूप काही सांगून जातो. 

तो काळ राशनिंगचा होता. तांदुळ शेतकरी घेत नसत. गहू खायची प्रथा नव्हती. शहरी लोकांचे चपाती हे अन्न असायचे. आम्ही ग्रामिण भागातील शेतकरी कुटूंबातले लोक.आई-चुलती, पुढे आत्या-बहिणी हातवरची तांदळाची भाकर लाकडी चुलीवर भाजून द्यायच्या. गरमागरम फुगलेल्या भाकरित साजूक तूप आणि थोडी साखर पेरली जायची, हे त्याकाळचे रात्रीचे चवदार जेवण असायचे.

अलीकडच्या काळात शहरात जागोजागी चायच्या आधुनिक वातानुकूलित टपऱ्या दिसतात. ज्यामध्ये ग्रीन टी, यलो टी, जिंजर टी, मसाला टी, दालचिनी, इलायची चाय, सुलेमानी चाय...अशी अनेक प्रकारची चाय लोक आवडीने पितात. हायवेवरील ढाब्यावर तर असे चायचा चुस्का घेणारे रसिक अनेक दिसतात. आज हातावरची भाकर आणि गावरान कोंबड्याचे फलक सुद्धा सर्वत्र लावलेले दिसतात. आम्हीं ग्रामीण भागातले कोकणी लोक झिंग्याचा चटपटा हलदोनी त्यावेळी आवडीने खायचो. ओन्ली व्हेज सोडल्यास कोकणातला रहिवासी लगतच्या समुद्र किनारी तसेच भरतीला थेट खाजणात जाऊन ताजी मच्छी घेऊन येणारच. काही वर्षांपूर्वी गावांत एक गंमतीदार मराठी पोस्टर पाहिला... येथे ‘सुखी’ मच्छी भेटेल ते वाचून हसू आवरे ना. ओशाळलेल्या त्या दुकानदारास समजवून सांगीतले. तेव्हां त्याने ‘सुखी’ ऐवजी ‘सुकी’ असे लिहिले. ‘भेटेल’ हा शब्द सुद्धा हटवून ‘मिळेल’ असे लिहिले. कोकणा बाहेरचे काही तथाकथीत विद्वान इथल्या स्थानिकांमध्ये दोष शोधत असतात. जेथून ते इकडे आलेत ‘तिकडे’ त्यांना कुणी विचारेनासे झाले, म्हणून इकडे आले... टीका-टोमण्यांशिवाय त्यांचे दिवस जाईनात. त्याकडे दुर्लक्ष केलेले उत्तम. 

“परवाह ना कर

चाहे सारा जमाना

खिलाफ हो

चल उस रास्ते पर

जो सच्चा हो और साफ हो”

हातावरचा चहा म्हणजे तळ हातावर घेतलेला गुळाचा खडा आणि दुसऱ्या तळहाती बशीत असलेला कोरा चहा, ह्याचे संतुलन त्यावेळेस मोठया मंडळींना मस्त जमायचे. पुढे चहाचे हे असले प्रकार येतील, हे स्वप्नातही सुचले नव्हते. कोरोना मुळे अनेकांना झाड, वृक्षांची ओळख होऊ लागली. प्राणवायू मध्ये वायू असो वा नसो प्राण असणे आवश्यक झाले. आयुर्वेद हा शब्द त्याची माहिती लागलीच लोक गुगल करू लागले. नाक आणि घसा यावरील रामबाण औषधे मार्केट मध्ये येऊ लागली. 

तात्पर्य हेच की निसर्गाच्या विरुद्ध जो जगण्याचा प्रयत्न करतो त्याला कोरोना नंतर जाग आली असावी.

ग्रामजीवन म्हणजे काय? ते प्रत्यक्ष जाणून घ्यायला हवे. मग कळेल झाड शासनाने लावायचे का कुठल्या तरी संस्थेने लावावे... त्यापेक्षा स्वतः प्रत्येक स्थानिकाने मॉन्सून सुरू होण्याआधी चार झाडे आपण का लावू नये? असा प्रश्न स्वतःला विचारलेला बरा. गावांकडची माणसे पूर्वी जशी जगायची त्यांत कधिच दिखावा नव्हता आणि आजही नाही.

एकदां एमएसईबी खात्याचे अधिकारी सर्वेक्षणार्थ गावी आले होते योगायोगाने त्यांची भेट एसटी स्टॅंडवरच झाली. स्थानिक नागरिक म्हणून मी त्यांना विचारता झालो की “पंचक्रोशीत विजेचे लोडशेडिंग आलंय, त्याचे वेळापत्रक पेपरात छापून आले आहे,  मग पुढे काय? त्याचा तपशील दिलेला नाही. वीजेवरील लोडशेडिंग केव्हां संपणार?”

अगदी निराकार चेहऱ्याने साहेब उत्तरले... “...काही नाही, या पुढे विजधारकांना लोडशेडिंगची सवय होईल.”

त्यांचे ते उत्तर तंतोतंत खरे ठरले. आजही कोकणात विजेची अघोषित लोडशेडिंग कायम सुरू आहे. आतां त्याची खरंच सवय झाली आहे. २६ जानेवारी असो, १५ ऑगस्ट असो किंवा १ मे महाराष्ट्र दिन-कामगार दिवस असो...लाईट मध्येच केव्हां गुल  होईल, सांगणे कठीण आहे! “लाईन फॉल्टी आहे” असे गोड उत्तर कायम दिले जाते. लोकांना त्याची आता बऱ्यापैकी सवय झाली आहे!

काटकसरीने कसे जगावे आणि तब्येत ठठणीत कशी राहते त्याचे प्रत्यक्ष  अनुभव स्थानिक घेत आहेत. गुळ जास्त संपू नये म्हणून तळ हातावर मोजकाच गुळाचा खडा घेणारी आम्ही माणसं, आजही काटकसरीने जगत आहोत...इथल्या अनेक तरुणांनी टुरिजम म्हणजेच पर्यटकांसाठी म्हणून विविध उद्योग सुरु केले आहेत. नोकरी मागण्या पेक्षा स्वरोजगार झालेले जास्त बरे. तरीही शासकीय यंत्रणेकडे डोळे लावून बसलेत सारे... कोकणात येणाऱ्या पर्यटकानां आकर्षित करतील असे उत्तम रस्ते, अखंडित वीज पुरवठा आणि स्वछ पाणी यांची सांगड कशी व्हायची, आणि केव्हा? त्याची वाट पाहत आहेत... धागे किसी और के हाथ मे हैं, नाचना तो पडेगा.

- इकबाल शर्फ मुकादम

दापोली