आज भारताच्या स्वातंत्र्याच्या ७६ व्या वर्धापन दिनानिमित्त आपण एकत्र येत असताना आपल्याला एक गहन प्रश्न पडतो, तो म्हणजे आपण खरोखरच स्वतंत्र आहोत का? हा प्रश्न सरळ वाटला तरी एक राष्ट्र म्हणून आपल्या अस्तित्वाच्या खोलात शिरतो आणि स्वातंत्र्याचं खरे मर्म प्रतिबिंबित करण्याचं आव्हान देतो. आपण खरोखरच स्वतंत्र आहोत की विषमतेवर भरभराट करणाऱ्या व्यवस्थेचं केवळ "बंदिवान" आहोत? सामाजिक रूढींच्या साखळीतून मुक्त होऊन समतावादाची शक्ती प्रकट करण्याची वेळ आलीय. स्वातंत्र्य हे एक बहुआयामी रत्न राजकीय सार्वभौमत्व, आर्थिक स्वावलंबन, सामाजिक सलोखा आणि वैयक्तिक मुक्तता या पैलूंनी सजलंय. आपण आपला तिरंगा उंच फडकवल्याचा अभिमान बाळगू शकतो, पण मुक्तीच्या भ्रमात आपण फसून जाऊ नये. कारण खरं स्वातंत्र्य हे केवळ प्रतीकात्मकतेच्या पलीकडं जातं; ते आपल्या सामूहिक जाणिवेच्या मुळाशी राहतं. अल्पसंख्याकांचं हत्याकांड, विषमता, भ्रष्टाचार आणि अन्यायाच्या धाग्यांनी विणलेल्या नव्या साखळ्या मणिपूर, हरियाणा, नूहमधील अराजकतेच्या स्वरूपात उभ्या राहिल्या आहेत. हा एक अविरत प्रवास आहे, जिथं आपण आपल्याला बांधून ठेवणाऱ्या बंधनांना सोडलं पाहिजे, मग त्या गरिबीच्या साखळ्या असोत किंवा पूर्वग्रहाच्या हथकड्या असोत. आपल्या समाजाला भेडसावणाऱ्या पूर्वग्रह, जातिवाद आणि वैमनस्याच्या विळख्यातून आपण उठू या, कारण खऱ्या स्वातंत्र्याची गरज आहे की आपण सत्तेच्या चौकटीतून आत्मसंतोषाचं जाळं पुसून टाकलं पाहिजे. आपण असे स्वीकारार्ह वातावरण निर्माण करू या, जिथं लिंग, जात आणि पंथ हे माणुसकीच्या कलाकृतीतील केवळ रंगछटा आहेत. समृद्धीची फळं प्रत्येक हाताच्या आवाक्यात येईपर्यंत आपल्या मुलींच्या आणि भगिनींच्या अब्रूचं रक्षण केलं पाहिजे. आपल्या काळातील विडंबना म्हणजे आपण जिथं चांद्रयान ३ मोहिमेचा अभिमान बाळगतो, तरीही निरक्षरतेचा अंधार आपल्या देशाच्या विस्तीर्ण भागावर आपली लांबलचक छाया टाकतो. ही एक क्रूर थट्टा आहे की आपण माहिती महाजालाच्या जगात राहतो आणि आपल्या लोकसंख्येचा एक मोठा भाग अजूनही अज्ञानाच्या विश्वासघातकी विळख्यात वावरतोय. स्वातंत्र्याचा जो सुगंध आपल्या हवेत पसरलाय तो सत्तेच्या चौकटीच्या पलीकडे जाऊन समाजाच्या कानाकोपऱ्याला स्पर्श करणारा असायला हवा. पारदर्शकता, उत्तरदायित्व आणि सर्वसमावेशकतेनं पोसत ती आपल्या लोकशाहीच्या शिरांमध्ये शिरली पाहिजे. आपल्या समृद्ध सांस्कृतिक वारशाचा आपण अभिमान बाळगतो, सहिष्णुता आणि एकतेचा गुणगौरव करतो, तरीही बंद दाराआड धर्मांधता आणि पूर्वग्रहांना दिलासा मिळतो. आपण आपल्या साक्षरतेच्या दराचा अभिमान बाळगतो, पण जीर्ण झालेल्या शाळांचे किस्से विसरता कामा नयेत, जिथं ज्ञान एका दुर्मिळ संसाधनासारखं साठवलं जाते. बदलाचे पथप्रदर्शक असलेल्या तरुणांना अपुऱ्या संधींच्या वाळवंटात भटकंती करावी लागत असताना आपण आपली प्रगती कशी पार पाडतो, हे जवळजवळ हास्यास्पद आहे. राजकारणी करिष्म्याचे मुखवटे घालतात आणि तर्काच्या नियमांना छेद देणारे कलाविष्कारात्मक शाब्दिक स्टंट करतात. राजकीय कुरघोडीच्या समुद्रात मायावी सत्य पकडण्याचा प्रयत्न करताना ते आश्वासनांची चतुराईनं जुळवाजुळव करतात आणि प्रेक्षक चक्रावून जातात. मतपेटी नाटकांचा मंच बनते आणि मतदार कधीही न संपणाऱ्या सर्कसमध्ये नकळत प्रेक्षक बनतात, ही निवडणुकीच्या प्रमाणाची शोकांतिका आहे. एकेकाळी १.२ टक्के विकासदर असलेला आपला जीडीपी आता ७.५ टक्क्यांपर्यंत गगनाला भिडलाय. स्वातंत्र्याच्या सुरुवातीच्या काळात आपली ७० टक्के लोकसंख्या दारिद्र्यरेषेखाली दबलेली होती, हे हृदयद्रावक वास्तव अशक्य वाटत होतं. आता आपली केवळ २६ टक्के लोकसंख्या दारिद्र्यरेषेखाली आहे, जणू गरिबीनंच सुट्टी घेण्याचा निर्णय घेतलाय. एकेकाळी प्रबळ शक्ती असलेली शेती आता आपल्या जीडीपीमध्ये केवळ १६ टक्के योगदान देत आहे. लोकसंख्येचा एक मोठा भाग अजूनही दारिद्र्यरेषेखाली लढा देतोय. आपल्या जीडीपीची वाढ अत्यंत गरजू लोकांपर्यंत पोचत नाही आणि त्यांना वंचिततेच्या जाळ्यात अडकवलं जाते. दर्जेदार शिक्षण मिळणं हे अनेकांचं दूरचं स्वप्न बनलंय. शैक्षणिक संधींमधील विषमतेमुळे आपल्या समाजाला खंडित होण्याचा धोका निर्माण झालाय. आपलं खरं स्वातंत्र्य काही जणांच्या हातात नाही, तर अनेकांच्या एकतेत आणि सहकार्यात आहे. जात, पंथ किंवा लिंगाचा विचार न करता प्रत्येक आवाज प्रतिबिंबित होईल असे राष्ट्र निर्माण करण्याच्या आपल्या प्रयत्नांमध्ये सुसूत्रता आणली पाहिजे. खऱ्या अर्थाने स्वावलंबी होणं म्हणजे आपल्या नागरिकांना ज्ञान, शिक्षण आणि संधींनी सक्षम करणं होय. स्वातंत्र्याचं खरे सार चांगल्या उद्याच्या शोधात आहे.
- शाहजहान मगदुम
कार्यकारी संपादक,
मो.: ८९७६५३३४०४)
Post a Comment