कुणाला शब्द देऊन तो मोडणे दुष्ट कृत्य : प्रेषितवाणी (हदीस)

कुणाला शब्द देऊन तो मोडणे दुष्ट कृत्य आहे आणि खरे पाहता लबाडीचाच हा एक प्रकार आहे. कोणत्या राष्ट्र आणि जनसमुदाहाचा सन्मान व आदर या गोष्टीवर अवलंबून असतो की ते आपल्या वचनाशी किती बांधील व कटिबद्ध आहेत. जेव्हा एखादी व्यक्ती कुणाला वचन देते तेव्हा खऱ्या अर्थाने तिने एक जबाबदारी ओढवून घेतलेली असते. पवित्र कुरआनात म्हटले आहे की “खरेच वचनबद्धतेविषयी विचारले जाईल.“ (पवित्र कुरआन, बनी इस्राईल-४)

पवित्र कुरआनात दांभिक लोकांविषयी असे म्हटले आहे की त्यांनी जे वचन मोडले त्याचा परिणाम असा झाला की त्यांच्या मनांमध्ये दांभिकपणा निर्माण झाला. (पवित्र कुरआन, ९:१०)

सहीहैन या हदीसग्रंथामध्ये दांभिकपणाचे लक्षण असे दिले आहे की तो जेव्हा काही बोलतो तेव्हा खोटे बोलतो, कुणाला आश्वासन दिले तर तो पूर्ण करत नाही. त्याच्याकडे एखादी अमानत ठेवली असेल तर तो त्याच्यात लबाडी करतो. सहीह मुस्लिम हदीसग्रंथात असेदेखील म्हटले आहे की जरी तो नमाजचे पठण करीत असेल, उपवास (रोजे) करत असेल आणि स्वतःला मुस्लिम समजत असेल तरीदेखील. सहीहैनच्या दुसऱ्या एका हदीसमध्ये प्रेषित मुहम्मद (स.) यांनी असेदेखील म्हटलेले आहे की ज्या व्यक्तीमध्ये ह्या चार गोष्टी असतील तो पक्का दांभिक आहे. आणि ज्या व्यक्तीमध्ये यापैकी एक गोष्ट असेल अशी व्यक्ती जोपर्यंत तो अवगुण सोडून देत नाही तोपर्यंत तो दांभिक राहणार. दांभिकपणाची ती चार लक्षणे ही आहेत- जेव्हा त्यावर अमानतची जबाबदारी टाकली जाते तेव्हा ती त्यात लबाडी करते. बोलण्यासाठी तोंड उघडते तेव्हा ती खोटे बोलते. कुणाला वचन दिले असल्यास त्याच्या विरुद्ध करते. आणि जेव्हा कुणाशी भांडण झाले तर अशी व्यक्ती शिवीगाळ करते.

एकदा प्रेषित मुहम्मद (स.) म्हणाले की “तुम्ही मला तीन गोष्टींचे वचन दिले तर मी तुम्हाला स्वर्गाची हमी देईन. त्या गोष्टी अशा आहेत- कुणाला वचन दिले असल्यास ते पूर्ण करा, जेव्हा काही बोलता तेव्हा सत्य बोला आणि जेव्हा एखादी जबाबदारी तुमच्यावर टाकली असेल तर ती पूर्ण करा.”

एका माणसाचा दुसऱ्यावर जो हक्क आहे तो अदा न करणे म्हणजे खोटेपणा आणि लबाडी आहे. जर एका माणसाची एखादी वस्तू दुसऱ्याकडे अमानत म्हणून ठेवली असेल तर त्या वस्तूचा स्वतःसाठीच उपयोग करावा किंवा ती वस्तू त्या माणसाला परत न देणे ही उघड उघड लबाडी आहे. तसेच कुणाविषयी काही गुपित दुसऱ्याला सांगणे किंवा कुणा एका माणसाने ती वस्तू त्या माणसाला परत न देणे ही उघड उघड लबाडी आहे. तसेच कुणाविषयी काही गुपित दुसऱ्याला सांगणे किंवा कुणा माणसाने भरवसा करून आपला काही भेद त्याला सांगितला असेल आणि ते दुसऱ्याला सांगितले तर ही उघड उघड लबाडी आहे.

- संकलन : सय्यद इफ्तिखार अहमद