हल्ली सुशांत सिंह राजपुतच्या आत्महत्येने सर्व देश हुरळून गेला आणि प्रत्येक मीडियात याविषयी सध्या चर्चा सुरु आहे.
सुशांत सिंह सारख्या आणि त्यापूर्वीही बऱ्याच यशस्वी व प्रसिध्दीच्या शिखरावर असलेल्या व्यक्तीने असे पाऊल उचलावे ही बाब अनेक प्रश्नांवर विचार करायला लावते.
उर्दू कवी एब्रत सिद्दीकी यांनी एकदा म्हटले होते, ‘‘खुदकुशी जुर्म भी है सब्र की तौहीन भी है, इसलिए इश्क में मर मर के जीया जाता है।’’
आत्महत्या हा गुन्हा आहे असा ओळीचा पहिला भाग. भारतातील मेंटल हेल्थ केअर विधेयक संमत करून फोल ठरला आहे. परंतु आत्महत्या हा नेहमीच संयमाचा अपमान मानला गेला आहे.
आत्महत्या ही जागतिक पातळीवर मानवी समाजासाठी एक गंभीर समस्या आहे. एका आकडेवारीनुसार, आत्महत्येमुळे दर ४० सेकंदात एक जीव गमावतो. आत्महत्या हे १५ तो ३५ वयोगटातील तरुणांमधील मृत्यूचे तिसरे प्रमुख कारण आहे. भारतात दरवर्षी एक लाखाहून अधिक लोक आत्महत्या करतात आणि दरवर्षी ६००,००० कुटुंबे आत्महत्येने बाधित असतात. युद्ध आणि हत्यामुळे होणार्या एकूण मृत्यूंपेक्षा आत्महत्येने होण्याचे प्रमाण जास्त आहे. आत्महत्येची ही प्रवृत्ती कोणत्याही विशिष्ट सामाजिक वर्र्गाची नसून ती संपूर्ण समाजासाठी एक समस्या बनली आहे. पुरुष, महिला, वृद्ध, मुले, सुशिक्षित, अशिक्षित, शेतकरी, व्यावसायिक, कवी, कलाकार आणि राजकारणी प्रत्येक जण आत्महत्याग्रस्त असल्याचे दिसते. प्रसिध्द इंग्रजी मॅग्ज़ीन ‘द वीक’ने २००८ मध्ये केलेल्या सर्वेनुसार ७२ टक्के लेखक, ४२ टक्के कलाकार, ४१टक्के राजकारणी आणि ३६टक्के विचारवंत आत्महत्या करतात किंवा आत्महत्या करण्याचा प्रयत्न करतात आत्महत्येचे हेतू भिन्न आहेत. सामाजिक, मानसशास्त्रीय आणि वैद्यकीय ही आत्महत्येस प्रवृत्त करणारी प्रमुख कारणे आहेत. काही मानसिक व वेदनादायक शारीरिक आजार एखाद्या व्यक्तीस आत्महत्येसारखी कठोर कृती करण्यास भाग पाडतात. आत्महत्येची अनेक कारणे आहेत. सामाजिक कारणे- डेविड इमाईल दुर्खीम यांनी आपल्या पुस्तकात आत्महत्येच्या सामाजिक कारणांवर प्रकाश टाकला आहे. दुर्खीम हे एक प्रेंâच सामाजिक विचारवंत होता. त्यांनी ‘ले सुसाइड’ या पुस्तकात आत्महत्येची पुढील कारणे दिली आहेत.
१. अहंकारी आत्महत्या- जेव्हा समाजातून हाकलून दिले जाते तेव्हा एखाद्या व्यक्तीची अशी भावना विकसित होते की त्याने समाजाला कायमचे सोडून द्यावे, म्हणूनच तो आत्महत्या करतो.
२. परोपकारी आत्महत्या- सामाजिक ध्येय गाठण्यासाठी आपल्या जीवनाचे बलिदान देणे ही आत्महत्यादेखील आहे. त्याचे एक उदाहरण सतीच्या रूपाने भारतात प्रचलित आहे.
३. अनैसर्गिक दबावाखाली आत्महत्या– आयुष्यात अनपेक्षित बदल एखाद्या व्यक्तीमध्ये मोठ्या प्रमाणात निराश होऊ शकतात. उदाहरणार्थ, एक श्रीमंत माणूस अचानक गरीब होतो, एक अनपेक्षित बिघाड होतो, एक आघात होतो इ. या कारणांमुळे एखाद्या व्यक्तीच्या आत्मघातकी प्रवृत्ती उद्भवू शकतात प्रसिद्ध कवी जोश मलिहाबादी यांनी या वृत्तीचे वेडेपणा, स्वप्रेम किंवा स्वार्थ म्हणून वर्णन केले आहे.
औस्रfसन्य आणि आत्महत्या- औस्रfसन्य ही मानसिक आणि वैद्यकीय स्थिती आहे जी आत्महत्येच्या मुख्य कारणांपैकी एक आहे. जागतिक पातळीवर, प्रत्येक पाचपैकी तिसरा व्यक्ती या आजारासाठी डॉक्टरला भेटतात. ‘डब्ल्यूएचओ’ने २१ व्या शतकातील रोगांच्या यादीमध्ये औस्रfसन्यला प्रथम स्थानावर ठेवले आहे. युनेस्कोच्या मते, जगभरातील ५० टक्के मुले तणावग्रस्त वातावरणात वाढतात, ज्यामुळे त्यांना नैराश्य येते. भारतातील ७२ टक्के विद्याथ्र्यांना नैराश्याला कसे तोंड द्यावे याची माहिती नसते. विद्याथ्र्यांच्या आत्महत्यांच्या वाढत्या प्रवृत्तीमध्ये हे अज्ञानदेखील एक प्रमुख घटक आहे.
पौगंडावस्थेतील आत्महत्या करण्याच्या प्रवृत्ती आणि स्मार्टफोन- आत्महत्येच्या अनेक कारणांपैकी, आधुनिक काळाचे सर्वांत सामान्य कारण म्हणजे स्मार्टफोनचा वारंवार वापर. अमेरिकेतील फ्लोरिडा स्टेट युनिव्हर्सिटीच्या संशोधकांना असे आढळले आहे की किशोरवयीन मुलांनी वेळ मोबाइल स्क्रीनवर घालवल्यामुळे त्यांचे नैराश्य आणि आत्महत्येचा धोका वाढतो. ‘क्लिनिकल सायकॉलॉजिकल सायन्स’ या जर्नलमध्ये प्रसिद्ध झालेल्या अहवालानुसार जे लोक मोबाइल किंवा संगणकाच्या पडद्यापासून दूर खेळ खेळण्यात, मित्रांना भेटण्यात आणि घरातील कामे करण्यात जास्त वेळ घालवतात ते तुलनेने अधिक आनंदी असतात. तसेच ४८ टक्के किशोरवयीन मुले जी पाच किंवा अधिक तास इलेक्ट्रॉनिक उपकरणे वापरतात, त्यांची आत्महत्या करण्याची मानसिकता असते. हिंसक देखावे, नैराश्य आणि शेवटी, आत्मघाती खेळ मुलांवर मानसिक परिणाम करीत आहेत. ब्ल्यू व्हेलसारखे गेम किशोरांना वेगवेगळ्या नावांनी आकर्षित करीत आहेत ज्यांना एका धोक्याच्या गजरेची घंटा म्हणून पाहिले पाहिजे.
जागतिक आत्महत्या प्रतिबंधक पुढाकार-
‘डब्ल्यूएचओ’च्या अंदाजानुसार आत्महत्यांमुळे मृतांची संख्या २०२० पर्यंत १५ दशलक्ष वाढू शकते. आत्महत्या ही सार्वजनिक आरोग्य समस्या आहे जी जगभरातील सर्व हिंसक मृत्यूंपैकी निम्मे आणि कोट्यवधी डॉलर्सचे आर्थिक नुकसान आहे. आत्महत्या रोखण्यासाठी १० सप्टेंबरला आंतरराष्ट्रीय स्तरावर ‘आंतरराष्ट्रीय आत्महत्येचे प्रतिबंधन’ या नावाने एकत्रित येण्याचे २००३ पासून सुरु करण्यात आले आहे. ‘वल्र्ड
सुसाइड प्रिव्हेन्शन डे’द्वारे ही गोष्ट निश्चित करण्याचे प्रयत्न करण्यात येते की या सामाजिक विषयावर लोकांचे मतप्रवाह सुव्यवस्थित व्हावे आणि आत्महत्या रोखून समाजातील हा त्रास दूर करण्यासाठी विविध उपक्रम, धोरणे आणि योजना तयार केल्या पाहिजेत. आत्महत्येचा प्रयत्न- हा जगभरातील कायदेशीर गुन्हा म्हणून ओळखला जात आहे. परंतु आता आत्महत्येचा प्रयत्न केल्याच्या गुन्ह्यांच्या यादीतून दूर करण्याचा जागतिक प्रयत्न आहे. भारतासह जवळपास सहा देशांनी या संदर्भात प्रगती केली आहे. भारतीय दंड संहितेच्या कलम ३०९ अन्वये आत्महत्येचा प्रयत्न करणाऱ्याला एका वर्षाची तुरूंगवासाची शिक्षा देण्यात आली. परंतु ७ ऑगस्ट २०१६ रोजी भारत सरकारने मेंटल हेल्थ केअर विधेयकास मंजुरी दिली. म्हणूनच, ज्याने आत्महत्येचा प्रयत्न केला त्यास दोषी ठरवण्याऐवजी मानसिक आरोग्य सुधारण्यासाठी उपचार दिले जातील.
लोकप्रिय सोशल नेटवर्किंग साइट फेसबुकने वापरकत्र्यांच्या आत्महत्या करण्याच्या प्रवृत्ती समजून घेण्यासाठी काही व्यवस्था केली आहे, ज्यामुळे त्यांना आत्महत्या करणारे लोक ओळखण्यात मदत होईल आणि त्यांना या कृतीतून सुरक्षित राहावे म्हणून त्यांना वेळेवर मदत मिळेल. ही सुविधा जागतिक स्तरावर वाढविण्याचे प्रयत्न केले जात आहेत. हे सर्व प्रयत्न आत्महत्या रोखण्यात किती प्रमाणात सक्षम असतील हे केवळ येणारा काळच सांगेल, कारण हे प्रयत्न ‘वोही कत्ल भी करे हैं वो ही ले सवाब उल्टा’ सारखं आहे. इस्लामिक मार्गदर्शक- इस्लाम आत्महत्येपासून बचावासाठी एक उत्तम मार्गदर्शक आहे. सर्वप्रथम हे महहत्त्वाचे आहे की एखादी व्यक्ती मुस्लिम आहे आणि तिचीr आत्महत्येची प्रवृत्तीही असेल असे होऊ शकत नाही. मुस्लिम समाजात या साथीच्या घटना फारच कमी आहेत. कारण इस्लामने मानवी जीवनाचा उद्देश आपल्या अनुयायांना स्पष्ट केला आहे. कुरआन व सुन्नतच्या पुढील शिकवणींमुळे समाज आत्महत्येच्या शापातून मुक्त होऊ शकतो.
१) मृत्यू आणि पुनरुत्थान निर्माण करण्याच्या हेतूचे कुरआनात स्पष्ट करण्यात आले आहे, ‘जे चांगली कर्मे करतात त्यांची परीक्षा घेण्याचा हेतू आहे. जीवन हा ईश्वरप्राप्त आशीर्वाद आहे जो इस्लामने एका हेतूने जगण्याचा कार्यक्रम दिला आहे.
२) धैर्य हे बक्षिसाचे सर्वोत्तम स्रोत म्हणून वर्णन केले गेले आहे. श्रद्धा करण्याच्या वैशिष्ट्यांपैकी एक म्हणजे उपासनेपूर्वी धैर्याला स्थान दिले गेले आहे. जगातील फक्त अधीर माणसेच आत्महत्या करतात. ३) आत्महत्या करणारे लोक निराशेच्या जोरावर आत्महत्या करतात. पण इस्लाम निराशेला निंदनीय ठरवितो.
४) चांगलं आणि वाईट नशीब म्हणजे ईश्वराकडुन आहे असा विश्वास माणसाला संतुलित विचार करायला लावतो.
५) त्रासलेल्याच्या अंत:करणांना समाधानी करण्याचा उत्तम मार्ग जो कुरआन दाखवतो ती अल्लाहची आठवण होय. ईश्वर अंतःकरणास आशीर्वाद देईल. ‘खरंच, अल्लाहची आठवण केल्याने अंतःकरणाला समाधान मिळते.' (पवित्र कुरआन)
६) आत्महत्या करणाऱ्यांबद्दल पैगंबर मुहम्मद (स.) यांच्या हदीसमध्ये कठोर आश्वासने देण्यात आली आहेत. ज्यामुळे व्यक्ती आत्महत्येच्या विचारापासुन परावृत्त होतो. कारण आत्महत्या करणारा स्वतःच्या जीवाला मारुन दुःखापासून मुक्ती मिळवत नसून मेल्यावर अधिक पापाचा भागीदार ठरतो.
‘‘अब तो घबराकर कहते है की मर जायेंगे,
मर के भी चैन न पाया तो किधर जायेंगे।’’
७) चांगली सोबत- अल्लाहच्या पैगंबरांनी श्रध्दावंतांना चांगल्या सहवासाचे महत्त्व स्पष्ट केले आहे. आत्महत्येची अनेक कारणे म्हणजे एकटेपणा. जरी एखाद्या व्यक्तीने चुकीची सोबत निवडली तरीही ती अवघड आणि एकटेपणाची आहे, परंतु तरीही तोटा आहे म्हणूनच, जे योग्य सोबत निवडतात ते जीवनातील वास्तविक आनंद घेण्यास समर्पित असतात. सध्याच्या युगात, तरुण लोकांसाठी सर्वोत्तम सोबत निवडण्याचे व्यासपीठ इस्लामी समुदायाशी जोडले जाणे आहे, जिथे असे मित्र आहेत ज्यांचे एकमेकांवर प्रेम आहे अल्लाहसाठी, जे जीवनाचा सर्वोत्कृष्ट आधारदेखील आहेत आणि जर जोडीदार निराश झाला तर तो त्वरित सांगतात.
‘‘खुदकुशी चुपके से करने नहीं देते मुझको, चंद चेहरे हैं जो मरने नहीं देते मुझको।’’
८) इस्लाम शहिदाच्या मृत्यूला आनंदाचा मृत्यू म्हणतो. इस्लामने केवळ जीवनमार्गच नव्हे तर आदर्श मृत्यूचे शिष्टाचारदेखील शिकवले आहेत. जर एखाद्या व्यक्तीने स्वार्थामुळे आत्महत्या केली तर तो मरण पावला, परंतु जर तो अल्लाहने निवडलेल्या मार्र्गाने मरण पावला तर त्याला हुतात्म्याचा दर्जा प्राप्त होतो.
९)अल्लाहचे पैगंबर मुहम्मद (स.) प्रार्थनेला श्रध्दावंतांचे अस्त्र म्हणतात. त्यांनी उदासीनता, निराशा आणि आळशीपणाच्या मनोवृत्तीपासून ईश्वराचा आश्रय घेण्यास प्रोत्साहित करणारी प्रार्थना शिकविली. जर इस्लामच्या या मॉडेलचे सामान्यीकरण केले गेले तर समाजातून आत्महत्या नष्ट होऊ शकतात, या दाव्यासह असे म्हणता येईल.
ही समस्या तुमची नाही- ही समस्या आपली असू शकत नाही. परंतु आपण ज्या समाजात राहात आहोत त्या समाजात आपणास बऱ्याचदा असे लोक सापडतात ज्यांना जीवनाची चिंता असते आणि त्यातून मुक्त होऊ इच्छित आहे. अशा लोकांना मदत करणे आणि मार्गदर्शन करणे आपले कर्तव्य आहे. आपण समाजात आढळणाऱ्या या आजाराच्या प्रतिबंधासाठी उभे राहिले पाहिजे. मानवी जीवनाचे रक्षण करणे हे आपले धार्मिक कर्तव्य आहे. या क्षेत्रात विविध संघटना कार्यरत असून त्या लोकांना आत्महत्या करण्यापासून रोखण्यासाठी सर्वतोपरी प्रयत्न करीत आहेत. दुर्दैवाने या क्षेत्रात श्रध्दावंत समूह कुठेही दिसला नाही. खाली आत्महत्या रोखण्यासाठी कार्यरत असलेल्या काही संस्था आणि हेल्पलाइन केंद्रांची माहिती दिली आहे. त्यांच्या कार्याचे आपण कौतुक केले पाहिजे. त्यांना समर्थन द्या आणि शक्य असल्यास आपणसुध्दा त्यांच्या समान प्रयत्न करा.
१) आसरा- मुंबईत १९९८ पासून पब्लिक चॅरिटी अ‍ॅक्टअंतर्गत नोंदणीकृत ही संस्था जीवनापासून निराश झालेल्या लोकांना फोनद्वारे, वैयक्तिकरित्या ऑनलाइन, आशादायी जीवन जगण्यास मदत करते. या संस्थेबद्दल अधिक माहिती www.aasra.info या वेबसाइट वरून मिळू शकते.
२) www.suider.org - ही एक ना नफा करणारी संस्था आणि वेबसाइट आहे, ज्याचा उद्देश आत्महत्या रोखणे, जनजागृती करणे आणि आत्महत्या करण्याच्या प्रवृत्ती असलेल्यांना या परिस्थितीतून बाहेर पडण्यास मदत करणे हा आहे. या वेबसाइटवर आत्महत्येसंदर्भात सर्व प्रकारच्या माहिती खालील वेबसाइटवर उपलब्ध आहेत.
३) स्नेहा- चेन्नईस्थित ही संस्था जीवनात नैराश्याने ग्रस्त लोकांना भावनिक आधार देते. ही संस्था वेबसाइट, टेलिफोन व समोरासमोर बैठकीद्वारे समुपदेशन सेवा पुरवते. www.snehaindia.org
याव्यतिरिक्त अशा अनेक संस्था आणि वेबसाइट्स आहेत जे समुपदेशन पण करतात आणि ज्यांना स्वयंसेवा करण्याची आवड असणारे समुपदेशकसुध्दा तयार करतात. तर मित्रहो, समस्या प्रत्येकाला येतात पण खचून न जाता त्या सोडवण्याचा प्रयत्न करा आणि त्या एकमेव ईश्वरावर श्रध्दा व विश्वास ठेवा. आणि आपले जीवन सुंदर बनवा, तो निश्चितच तुमच्यासोबत आहे. अधिक माहितीसाठी खालील टोल फ्री नंबरवर संपर्क करा : १८००२०००७८७
-डॉ. खालिद मोहसीन
(जालना) ९४०३०३२२९१
सुशांत सिंह सारख्या आणि त्यापूर्वीही बऱ्याच यशस्वी व प्रसिध्दीच्या शिखरावर असलेल्या व्यक्तीने असे पाऊल उचलावे ही बाब अनेक प्रश्नांवर विचार करायला लावते.
उर्दू कवी एब्रत सिद्दीकी यांनी एकदा म्हटले होते, ‘‘खुदकुशी जुर्म भी है सब्र की तौहीन भी है, इसलिए इश्क में मर मर के जीया जाता है।’’
आत्महत्या हा गुन्हा आहे असा ओळीचा पहिला भाग. भारतातील मेंटल हेल्थ केअर विधेयक संमत करून फोल ठरला आहे. परंतु आत्महत्या हा नेहमीच संयमाचा अपमान मानला गेला आहे.
आत्महत्या ही जागतिक पातळीवर मानवी समाजासाठी एक गंभीर समस्या आहे. एका आकडेवारीनुसार, आत्महत्येमुळे दर ४० सेकंदात एक जीव गमावतो. आत्महत्या हे १५ तो ३५ वयोगटातील तरुणांमधील मृत्यूचे तिसरे प्रमुख कारण आहे. भारतात दरवर्षी एक लाखाहून अधिक लोक आत्महत्या करतात आणि दरवर्षी ६००,००० कुटुंबे आत्महत्येने बाधित असतात. युद्ध आणि हत्यामुळे होणार्या एकूण मृत्यूंपेक्षा आत्महत्येने होण्याचे प्रमाण जास्त आहे. आत्महत्येची ही प्रवृत्ती कोणत्याही विशिष्ट सामाजिक वर्र्गाची नसून ती संपूर्ण समाजासाठी एक समस्या बनली आहे. पुरुष, महिला, वृद्ध, मुले, सुशिक्षित, अशिक्षित, शेतकरी, व्यावसायिक, कवी, कलाकार आणि राजकारणी प्रत्येक जण आत्महत्याग्रस्त असल्याचे दिसते. प्रसिध्द इंग्रजी मॅग्ज़ीन ‘द वीक’ने २००८ मध्ये केलेल्या सर्वेनुसार ७२ टक्के लेखक, ४२ टक्के कलाकार, ४१टक्के राजकारणी आणि ३६टक्के विचारवंत आत्महत्या करतात किंवा आत्महत्या करण्याचा प्रयत्न करतात आत्महत्येचे हेतू भिन्न आहेत. सामाजिक, मानसशास्त्रीय आणि वैद्यकीय ही आत्महत्येस प्रवृत्त करणारी प्रमुख कारणे आहेत. काही मानसिक व वेदनादायक शारीरिक आजार एखाद्या व्यक्तीस आत्महत्येसारखी कठोर कृती करण्यास भाग पाडतात. आत्महत्येची अनेक कारणे आहेत. सामाजिक कारणे- डेविड इमाईल दुर्खीम यांनी आपल्या पुस्तकात आत्महत्येच्या सामाजिक कारणांवर प्रकाश टाकला आहे. दुर्खीम हे एक प्रेंâच सामाजिक विचारवंत होता. त्यांनी ‘ले सुसाइड’ या पुस्तकात आत्महत्येची पुढील कारणे दिली आहेत.
१. अहंकारी आत्महत्या- जेव्हा समाजातून हाकलून दिले जाते तेव्हा एखाद्या व्यक्तीची अशी भावना विकसित होते की त्याने समाजाला कायमचे सोडून द्यावे, म्हणूनच तो आत्महत्या करतो.
२. परोपकारी आत्महत्या- सामाजिक ध्येय गाठण्यासाठी आपल्या जीवनाचे बलिदान देणे ही आत्महत्यादेखील आहे. त्याचे एक उदाहरण सतीच्या रूपाने भारतात प्रचलित आहे.
३. अनैसर्गिक दबावाखाली आत्महत्या– आयुष्यात अनपेक्षित बदल एखाद्या व्यक्तीमध्ये मोठ्या प्रमाणात निराश होऊ शकतात. उदाहरणार्थ, एक श्रीमंत माणूस अचानक गरीब होतो, एक अनपेक्षित बिघाड होतो, एक आघात होतो इ. या कारणांमुळे एखाद्या व्यक्तीच्या आत्मघातकी प्रवृत्ती उद्भवू शकतात प्रसिद्ध कवी जोश मलिहाबादी यांनी या वृत्तीचे वेडेपणा, स्वप्रेम किंवा स्वार्थ म्हणून वर्णन केले आहे.
औस्रfसन्य आणि आत्महत्या- औस्रfसन्य ही मानसिक आणि वैद्यकीय स्थिती आहे जी आत्महत्येच्या मुख्य कारणांपैकी एक आहे. जागतिक पातळीवर, प्रत्येक पाचपैकी तिसरा व्यक्ती या आजारासाठी डॉक्टरला भेटतात. ‘डब्ल्यूएचओ’ने २१ व्या शतकातील रोगांच्या यादीमध्ये औस्रfसन्यला प्रथम स्थानावर ठेवले आहे. युनेस्कोच्या मते, जगभरातील ५० टक्के मुले तणावग्रस्त वातावरणात वाढतात, ज्यामुळे त्यांना नैराश्य येते. भारतातील ७२ टक्के विद्याथ्र्यांना नैराश्याला कसे तोंड द्यावे याची माहिती नसते. विद्याथ्र्यांच्या आत्महत्यांच्या वाढत्या प्रवृत्तीमध्ये हे अज्ञानदेखील एक प्रमुख घटक आहे.
पौगंडावस्थेतील आत्महत्या करण्याच्या प्रवृत्ती आणि स्मार्टफोन- आत्महत्येच्या अनेक कारणांपैकी, आधुनिक काळाचे सर्वांत सामान्य कारण म्हणजे स्मार्टफोनचा वारंवार वापर. अमेरिकेतील फ्लोरिडा स्टेट युनिव्हर्सिटीच्या संशोधकांना असे आढळले आहे की किशोरवयीन मुलांनी वेळ मोबाइल स्क्रीनवर घालवल्यामुळे त्यांचे नैराश्य आणि आत्महत्येचा धोका वाढतो. ‘क्लिनिकल सायकॉलॉजिकल सायन्स’ या जर्नलमध्ये प्रसिद्ध झालेल्या अहवालानुसार जे लोक मोबाइल किंवा संगणकाच्या पडद्यापासून दूर खेळ खेळण्यात, मित्रांना भेटण्यात आणि घरातील कामे करण्यात जास्त वेळ घालवतात ते तुलनेने अधिक आनंदी असतात. तसेच ४८ टक्के किशोरवयीन मुले जी पाच किंवा अधिक तास इलेक्ट्रॉनिक उपकरणे वापरतात, त्यांची आत्महत्या करण्याची मानसिकता असते. हिंसक देखावे, नैराश्य आणि शेवटी, आत्मघाती खेळ मुलांवर मानसिक परिणाम करीत आहेत. ब्ल्यू व्हेलसारखे गेम किशोरांना वेगवेगळ्या नावांनी आकर्षित करीत आहेत ज्यांना एका धोक्याच्या गजरेची घंटा म्हणून पाहिले पाहिजे.
जागतिक आत्महत्या प्रतिबंधक पुढाकार-
‘डब्ल्यूएचओ’च्या अंदाजानुसार आत्महत्यांमुळे मृतांची संख्या २०२० पर्यंत १५ दशलक्ष वाढू शकते. आत्महत्या ही सार्वजनिक आरोग्य समस्या आहे जी जगभरातील सर्व हिंसक मृत्यूंपैकी निम्मे आणि कोट्यवधी डॉलर्सचे आर्थिक नुकसान आहे. आत्महत्या रोखण्यासाठी १० सप्टेंबरला आंतरराष्ट्रीय स्तरावर ‘आंतरराष्ट्रीय आत्महत्येचे प्रतिबंधन’ या नावाने एकत्रित येण्याचे २००३ पासून सुरु करण्यात आले आहे. ‘वल्र्ड
सुसाइड प्रिव्हेन्शन डे’द्वारे ही गोष्ट निश्चित करण्याचे प्रयत्न करण्यात येते की या सामाजिक विषयावर लोकांचे मतप्रवाह सुव्यवस्थित व्हावे आणि आत्महत्या रोखून समाजातील हा त्रास दूर करण्यासाठी विविध उपक्रम, धोरणे आणि योजना तयार केल्या पाहिजेत. आत्महत्येचा प्रयत्न- हा जगभरातील कायदेशीर गुन्हा म्हणून ओळखला जात आहे. परंतु आता आत्महत्येचा प्रयत्न केल्याच्या गुन्ह्यांच्या यादीतून दूर करण्याचा जागतिक प्रयत्न आहे. भारतासह जवळपास सहा देशांनी या संदर्भात प्रगती केली आहे. भारतीय दंड संहितेच्या कलम ३०९ अन्वये आत्महत्येचा प्रयत्न करणाऱ्याला एका वर्षाची तुरूंगवासाची शिक्षा देण्यात आली. परंतु ७ ऑगस्ट २०१६ रोजी भारत सरकारने मेंटल हेल्थ केअर विधेयकास मंजुरी दिली. म्हणूनच, ज्याने आत्महत्येचा प्रयत्न केला त्यास दोषी ठरवण्याऐवजी मानसिक आरोग्य सुधारण्यासाठी उपचार दिले जातील.
लोकप्रिय सोशल नेटवर्किंग साइट फेसबुकने वापरकत्र्यांच्या आत्महत्या करण्याच्या प्रवृत्ती समजून घेण्यासाठी काही व्यवस्था केली आहे, ज्यामुळे त्यांना आत्महत्या करणारे लोक ओळखण्यात मदत होईल आणि त्यांना या कृतीतून सुरक्षित राहावे म्हणून त्यांना वेळेवर मदत मिळेल. ही सुविधा जागतिक स्तरावर वाढविण्याचे प्रयत्न केले जात आहेत. हे सर्व प्रयत्न आत्महत्या रोखण्यात किती प्रमाणात सक्षम असतील हे केवळ येणारा काळच सांगेल, कारण हे प्रयत्न ‘वोही कत्ल भी करे हैं वो ही ले सवाब उल्टा’ सारखं आहे. इस्लामिक मार्गदर्शक- इस्लाम आत्महत्येपासून बचावासाठी एक उत्तम मार्गदर्शक आहे. सर्वप्रथम हे महहत्त्वाचे आहे की एखादी व्यक्ती मुस्लिम आहे आणि तिचीr आत्महत्येची प्रवृत्तीही असेल असे होऊ शकत नाही. मुस्लिम समाजात या साथीच्या घटना फारच कमी आहेत. कारण इस्लामने मानवी जीवनाचा उद्देश आपल्या अनुयायांना स्पष्ट केला आहे. कुरआन व सुन्नतच्या पुढील शिकवणींमुळे समाज आत्महत्येच्या शापातून मुक्त होऊ शकतो.
१) मृत्यू आणि पुनरुत्थान निर्माण करण्याच्या हेतूचे कुरआनात स्पष्ट करण्यात आले आहे, ‘जे चांगली कर्मे करतात त्यांची परीक्षा घेण्याचा हेतू आहे. जीवन हा ईश्वरप्राप्त आशीर्वाद आहे जो इस्लामने एका हेतूने जगण्याचा कार्यक्रम दिला आहे.
२) धैर्य हे बक्षिसाचे सर्वोत्तम स्रोत म्हणून वर्णन केले गेले आहे. श्रद्धा करण्याच्या वैशिष्ट्यांपैकी एक म्हणजे उपासनेपूर्वी धैर्याला स्थान दिले गेले आहे. जगातील फक्त अधीर माणसेच आत्महत्या करतात. ३) आत्महत्या करणारे लोक निराशेच्या जोरावर आत्महत्या करतात. पण इस्लाम निराशेला निंदनीय ठरवितो.
४) चांगलं आणि वाईट नशीब म्हणजे ईश्वराकडुन आहे असा विश्वास माणसाला संतुलित विचार करायला लावतो.
५) त्रासलेल्याच्या अंत:करणांना समाधानी करण्याचा उत्तम मार्ग जो कुरआन दाखवतो ती अल्लाहची आठवण होय. ईश्वर अंतःकरणास आशीर्वाद देईल. ‘खरंच, अल्लाहची आठवण केल्याने अंतःकरणाला समाधान मिळते.' (पवित्र कुरआन)
६) आत्महत्या करणाऱ्यांबद्दल पैगंबर मुहम्मद (स.) यांच्या हदीसमध्ये कठोर आश्वासने देण्यात आली आहेत. ज्यामुळे व्यक्ती आत्महत्येच्या विचारापासुन परावृत्त होतो. कारण आत्महत्या करणारा स्वतःच्या जीवाला मारुन दुःखापासून मुक्ती मिळवत नसून मेल्यावर अधिक पापाचा भागीदार ठरतो.
‘‘अब तो घबराकर कहते है की मर जायेंगे,
मर के भी चैन न पाया तो किधर जायेंगे।’’
७) चांगली सोबत- अल्लाहच्या पैगंबरांनी श्रध्दावंतांना चांगल्या सहवासाचे महत्त्व स्पष्ट केले आहे. आत्महत्येची अनेक कारणे म्हणजे एकटेपणा. जरी एखाद्या व्यक्तीने चुकीची सोबत निवडली तरीही ती अवघड आणि एकटेपणाची आहे, परंतु तरीही तोटा आहे म्हणूनच, जे योग्य सोबत निवडतात ते जीवनातील वास्तविक आनंद घेण्यास समर्पित असतात. सध्याच्या युगात, तरुण लोकांसाठी सर्वोत्तम सोबत निवडण्याचे व्यासपीठ इस्लामी समुदायाशी जोडले जाणे आहे, जिथे असे मित्र आहेत ज्यांचे एकमेकांवर प्रेम आहे अल्लाहसाठी, जे जीवनाचा सर्वोत्कृष्ट आधारदेखील आहेत आणि जर जोडीदार निराश झाला तर तो त्वरित सांगतात.
‘‘खुदकुशी चुपके से करने नहीं देते मुझको, चंद चेहरे हैं जो मरने नहीं देते मुझको।’’
८) इस्लाम शहिदाच्या मृत्यूला आनंदाचा मृत्यू म्हणतो. इस्लामने केवळ जीवनमार्गच नव्हे तर आदर्श मृत्यूचे शिष्टाचारदेखील शिकवले आहेत. जर एखाद्या व्यक्तीने स्वार्थामुळे आत्महत्या केली तर तो मरण पावला, परंतु जर तो अल्लाहने निवडलेल्या मार्र्गाने मरण पावला तर त्याला हुतात्म्याचा दर्जा प्राप्त होतो.
९)अल्लाहचे पैगंबर मुहम्मद (स.) प्रार्थनेला श्रध्दावंतांचे अस्त्र म्हणतात. त्यांनी उदासीनता, निराशा आणि आळशीपणाच्या मनोवृत्तीपासून ईश्वराचा आश्रय घेण्यास प्रोत्साहित करणारी प्रार्थना शिकविली. जर इस्लामच्या या मॉडेलचे सामान्यीकरण केले गेले तर समाजातून आत्महत्या नष्ट होऊ शकतात, या दाव्यासह असे म्हणता येईल.
ही समस्या तुमची नाही- ही समस्या आपली असू शकत नाही. परंतु आपण ज्या समाजात राहात आहोत त्या समाजात आपणास बऱ्याचदा असे लोक सापडतात ज्यांना जीवनाची चिंता असते आणि त्यातून मुक्त होऊ इच्छित आहे. अशा लोकांना मदत करणे आणि मार्गदर्शन करणे आपले कर्तव्य आहे. आपण समाजात आढळणाऱ्या या आजाराच्या प्रतिबंधासाठी उभे राहिले पाहिजे. मानवी जीवनाचे रक्षण करणे हे आपले धार्मिक कर्तव्य आहे. या क्षेत्रात विविध संघटना कार्यरत असून त्या लोकांना आत्महत्या करण्यापासून रोखण्यासाठी सर्वतोपरी प्रयत्न करीत आहेत. दुर्दैवाने या क्षेत्रात श्रध्दावंत समूह कुठेही दिसला नाही. खाली आत्महत्या रोखण्यासाठी कार्यरत असलेल्या काही संस्था आणि हेल्पलाइन केंद्रांची माहिती दिली आहे. त्यांच्या कार्याचे आपण कौतुक केले पाहिजे. त्यांना समर्थन द्या आणि शक्य असल्यास आपणसुध्दा त्यांच्या समान प्रयत्न करा.
१) आसरा- मुंबईत १९९८ पासून पब्लिक चॅरिटी अ‍ॅक्टअंतर्गत नोंदणीकृत ही संस्था जीवनापासून निराश झालेल्या लोकांना फोनद्वारे, वैयक्तिकरित्या ऑनलाइन, आशादायी जीवन जगण्यास मदत करते. या संस्थेबद्दल अधिक माहिती www.aasra.info या वेबसाइट वरून मिळू शकते.
२) www.suider.org - ही एक ना नफा करणारी संस्था आणि वेबसाइट आहे, ज्याचा उद्देश आत्महत्या रोखणे, जनजागृती करणे आणि आत्महत्या करण्याच्या प्रवृत्ती असलेल्यांना या परिस्थितीतून बाहेर पडण्यास मदत करणे हा आहे. या वेबसाइटवर आत्महत्येसंदर्भात सर्व प्रकारच्या माहिती खालील वेबसाइटवर उपलब्ध आहेत.
३) स्नेहा- चेन्नईस्थित ही संस्था जीवनात नैराश्याने ग्रस्त लोकांना भावनिक आधार देते. ही संस्था वेबसाइट, टेलिफोन व समोरासमोर बैठकीद्वारे समुपदेशन सेवा पुरवते. www.snehaindia.org
याव्यतिरिक्त अशा अनेक संस्था आणि वेबसाइट्स आहेत जे समुपदेशन पण करतात आणि ज्यांना स्वयंसेवा करण्याची आवड असणारे समुपदेशकसुध्दा तयार करतात. तर मित्रहो, समस्या प्रत्येकाला येतात पण खचून न जाता त्या सोडवण्याचा प्रयत्न करा आणि त्या एकमेव ईश्वरावर श्रध्दा व विश्वास ठेवा. आणि आपले जीवन सुंदर बनवा, तो निश्चितच तुमच्यासोबत आहे. अधिक माहितीसाठी खालील टोल फ्री नंबरवर संपर्क करा : १८००२०००७८७
-डॉ. खालिद मोहसीन
(जालना) ९४०३०३२२९१
Post a Comment