पर्यावरण संरक्षणाविषयी इस्लाम आणि विज्ञानाचे मत समान१.४ अब्ज लोकसंख्या आणि जगातील सर्वांत मोठ्या तेल साठ्याचा मालक असल्याने मुस्लिम समुदाय पर्यावरण संरक्षणात महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावू शकतो. इस्लामी समाजात पर्यावरण हरित व स्वच्छ ठेवण्यासाठी आंतरराष्ट्रीय चळवळ आयोजित करण्याचा एक नवीन प्रयत्न सुरू झाला आहे. इस्लामी जगतात पर्यावरणीय चळवळ वाढत आहे. इस्लामनिष्ठ मुस्लिमांच्या मते त्यांचा धर्म आणि पर्यावरण संरक्षण यांच्यात कसलाही विरोधाभास नाही. तसेच ग्लोबल वार्मिंग वाढीचे परिणाम प्रादेशिक आणि धार्मिक फरकांपेक्षा जास्त आहेत. जकार्ता येथे नुकत्याच पार पडलेल्या हवामानविषयक परिषदेत जगभरातील सुमारे २०० मुस्लिम प्रतिनिधी उपस्थित होते. या परिषदेला ‘अर्थ मेट्स डायलॉग सेंटर’चे पर्यावरणवादी कार्यकर्ते महमूद आकिफ हेदेखील हजर होते. ते म्हणतात की आपण सर्व जण या ग्रहावर राहत आहोत. हवामान बदलाच्या बाबतीत जे काही घडत आहे आणि त्याचे परिणाम अमेरिकन लोकांवरही होत आहेत आणि त्याचा प्रभाव इंडोनेशियासह इजिप्त, आप्रिâका, आशिया आणि जगभरात कोणत्याही ठिकाणी राहात असलेल्या मुस्लिमांवरदेखील होत आहे. जलवायूविषयक तज्ज्ञ आणि पर्यावरणीय कार्यकर्ते म्हणतात की खनिज इंधन जाळल्याने जागतिक तापमानवाढ होत आहे. पर्यावरणीय चळवळीने काही काळ पाश्चात्य राष्ट्रांमध्ये परिवर्तनाचा मार्ग मोकळा करण्यासाठी आपले बहुतेक स्रोत खर्च केले आहेत. याच मुस्लिम बहुल देशांनी उद्योगधंदे आणि वाहणांद्वारे होणारे प्रदूषण रोखण्यासाठी फारच कमी पावले उचलली आहेत. त्यांनी इंडोनेशियात मोठ्या प्रमाणात जंगलतोड करण्यासारख्या नैसर्गिक स्रोतांना नष्ट करण्याची परवानगी दिली आहे. आकिफ म्हणतात की, मुस्लिम पर्यावरणीय कार्यकत्र्यांना हा संदेश पोहोचवायचा आहे. उदाहरणार्थ, त्यांना ग्लोबल वार्मिंगबद्दल जागरूकता आणण्यासाठी ग्रीन हज तयार करायचा आहे. या प्रकल्पाअंतर्गत हज स्थळांवर प्लास्टिकच्या बाटल्यांवर बंदी घालणे, पर्यावरण स्वच्छ ठेवणे आणि इस्लामी शिकवणींमधील संबंधांबाबतच्या कार्यशाळांचा समावेश आहे. आकिफ यांच्या मते, कुरआन एक प्रकारे पर्यावरणविषयक एक ग्रंथ आहे. यामधील अनेक आयतींमध्ये पर्यावरणाविषयी, पर्यावरणाशी कसे वागावे आणि पर्यावरणाचे रक्षण कसे करावे याच्या पद्धतींबाबत सांगितले गेले आहे. मुस्लिम समुदायदेखील मस्जिदींना पर्यावरणास अनुकूल बनवण्याचा आणि कायमस्वरूपी जंगली लाकडापासून बनविलेल्या कागदावर कुरआन प्रकाशित करण्याचे नियोजन करीत आहे.
केहाती या इंडोनेशियन पर्यावरणीय संस्थेचे सदस्य असलेले मुहम्मद संबरिंग म्हणतात की मुस्लिम कार्यकत्र्यांसाठी पर्यावरणाच्या मुद्द्यांवरील विज्ञान आणि श्रद्धा यांच्यात कोणताही संघर्ष नाही. तसेच या संदर्भात कोणताही संघर्ष नसल्याचेही सिद्ध झाले आहे. या विषयावर विज्ञान आणि श्रद्धा दोन्ही एकत्रित उभे असल्याचे दिसून येते. तसेच मुस्लिम समुदायाद्वारे पर्यावरणीय चळवळ सुरू करणे ही हवामान बदलावरील जागतिक सहमतीसाठी महत्त्वाचे पाऊल ठरले आहे. सध्यस्थितीत प्रकारचे संकटांचा सामना करणे हे आजकालचे सर्वांत मोठे आव्हान आहे. कदाचित याद्वारे पावित्र्याची भावना नष्ट झाल्यामुळे दृढ आध्यात्मिक वेचैनीची प्रचिती येते. पर्यावरणसंबंधी आपल्या लालची वर्तणुकीच्या अंतर्निहित दार्शनिक कारणे समजून घेण्याची आवश्यकता आहे. मतांचे पुढारी पृथ्वीला वाचविण्यात एक सकारात्मक भूमिका पार पाडू शकतात कारण आपण सर्वजण त्याच स्रोतापासून बनलो आणि वाढलो आहोत. कुरआनमध्ये अल्लाह सर्व काही संतुलित बनविण्यास सांगतो आणि असंतुलनाचे विनाशकारी परिणाम भोगावे लागतील अशी चेतावणीही देतो. मुस्लिम मानवतेला असाधारण वैश्विक सिंफनीचा भाग असल्याचे समजतात. मात्र पृथ्वीच्या उप प्रतिनिधींच्या स्वरूपात आपली भूमिका आपल्याला सृष्टीपासून वेगळे करते. अल्लाह निसर्गाच्या देणगीसह प्रदान केलेल्या सृष्टीच्या रूपात मानवतेला ज्ञानाची शक्ती प्रदान करून तिला संदर्भित करतो. तो पृथ्वीला गार्डन ऑफ पॅराडाइजच्या अपेक्षेत अभिव्यक्तीत बदलण्याची इच्छा प्रकट करतो.
कुरआनमध्ये ६००० हून अधिक आयतींमध्ये ५०० हून अधिक नैसर्गिक घटनांचा संदर्भ आढळून येतो. अल्लाह आम्हाला वारंवार आपल्या प्रतीकांना प्रदर्शित करण्यासाठी बोलवितो ज्यात झाडे, पर्वत, समुद्र, पशू, पक्षी, तारे, सूयक्ष आणि चंद्र यासारखे निसर्गाचे सर्व पैलू आहेत आणि आमचे स्वतःचे हृदयदेखील. मर्यादित जल संपत्तीचे संरक्षण आणि वाटप, वर्गीकृत वापराच्या विशेष क्षेत्रासह जमिनीचे संरक्षणासाठी रेंजलँड, वेटलँड, ग्रीन बेल्ट आणि वन्य जीवांना वाचविण्यासाठी आणि त्यांचे संरक्षण करण्यासाठीच्या नियमांचा इस्लामी शरियतमध्ये समावेश आहे. पैगंबर मुहम्मद (स.) यांनी मदीना शहराच्या चोहोबाजूच्या ३० किमी परिसरात एक सुरक्षित जमीन जाहीर केली. तेथील झाडे तोडण्यास मनाई आहे. त्यांनी रस्त्यावरील कचरा उचलण्यास पुण्यकर्म ठरविले. त्यांनी प्राण्यांना सावली आणि आश्रय देणाऱ्या देवदारची झाडे कापण्यास मनाई केली. पैगंबरांच्या शिकवणुकीतून आपण्यास असा बोध मिळतो की गतकाळातील प्रेषितांच्या अनुयायांची विशिष्ट प्रार्थनास्थळे होती मात्र पैगंबरांच्या अनुयायांकरिता संपूर्ण धरतीला पवित्र करण्यात आले आहे. जसे पैगंबर मुहम्मद (स.) म्हणतात, ‘’माझ्यासाठी संपूर्ण पृथ्वी एक मस्जिद बनविण्यात आली आहे.’’
(भाग ९) - क्रमश:
- शाहजहान मगदुम
मो.: ८९७६५३३४०४
Post a Comment