अमेरिकेतील अराजकतेची पाळेमुळे

सध्याच्या काळात सामग्री पेक्षा त्याची पॅकिंग जास्त आकर्षक असते. अमेरिकी विद्वान आपल्या सभ्यतेला नटवून सजवून असे प्रस्तुत करतात की त्यांच्या उणीवादेखील शोभनीय दिसू लागतात आणि विरोधकांच्यात कितीही गुण असले तरी त्यांना कलंकित केले जाते. आणि म्हणूनच तिथल्या एखाद्या माथेफिरूने आपल्या चिमुकल्या मुलांना त्यांच्या आईला पिस्तुलने ठार केले तर त्या माणसातली मानसिकता तपासली जाते. तो कसा वैफल्यग्रत होता. एकटेपणाने त्याच्या डोक्यावर विपरित परिणाम झाले असतील म्हणून त्याने आपल्याच मुलबाळ व पत्नीला ठार मारले असेल अशा गोष्टी घडविण्यात आल्या. त्याच ठिकाणी एखाद्या मुस्लिमाने दारू पिऊन एक जरी मारले तर त्यासाठी त्याच्या समुदायाला दोषी ठरवले जाते. 

6 जानेवारी 2021 अमेरिकेतील कॅपिटल हिल या संसदेच्या इमारतीवर ट्रम्प समर्थक गुंडानी जेव्हा सशस्त्र हल्ला केला तर सार्‍या जगाने त्यावर आश्‍चर्य व्यक्त केले. काही विद्वान यामागील कारणे शोधू लागले. या दंगलखोरांमध्ये एका माणसाच्या हातात कनफेडरेशनचा ध्वज होता ज्यामुळे या हिंसक घटनेमागचे वास्तव जगासमोर आले.

एप्रिल 1861 पासून 1865 दरम्यान, अमेरिकेत भयंकर यादवी माजली होती. याचे कारण असे की कनफेडरशेन म्हणजेच अमेरिकेतील दक्षिणेकडील प्रांताच्या संघानं उत्तरेकडील प्रांतापासून वेगळे होण्याचा निर्णय घेतला होता. गुलामी व्यवस्था अशीच चालू राहावी असे कॉनफेडरेशन  मधील प्रांतांचा आग्रह होता. कॅपिटल हिलवर ज्या हिंसक दंगलखोरांनी हल्ला केला होता त्यांनी अजूनही गुलामी व्यवस्था कायम ठेवण्याची मानसिकता सोडलेली नव्हती. स्वतःला जगातील सर्वात सुसंस्कृत आणि सभ्य समजल्या जाणार्‍या अमेरिकेत 9 लाख लोक या यादवीत मारले गेले. नंतर अमेरिकेतील उत्तरी प्रांतांच्या युनियन फौजांनी ह्या रक्तरंजीत यादवीला नियंत्रणात आणले. 

गेल्या वर्षी काळ्या जॉर्ज फ्लायड याची पोलिसांकडून केल्या गेलेल्या हत्येनंतर वंशवादाचा प्रतीक असलेल्या या ध्वजावर बंधने घालण्यासाठी निदर्शने झाली होती पण डोनाल्ड ट्रम्प यांनी अभिव्यक्ती स्वातंत्र्याचे निमित्त करून ही मागणी फेटाळली होती. याचा अर्थ असा की माणसांनी माणसांनाच गुलाम बनवण्याचा अधिकार त्यांनी बहाल केला होता. ट्रम्प यांच्या या भूमिकेसाठीच वंशवादी लोकांचे त्यांना मोठे समर्थन प्राप्त आहे. गेली दीडशे वर्ष त्यांना या रोगासाठी दिलेल्या लोकशाहीच्या औषधाने त्यांच्यावर काहीएक परिणाम झाला नाही. संधी मिळताच आपल्या प्रिय राष्ट्राध्यक्ष ट्रम्प यांच्या समर्थनार्थ कॉनफेडरेशनचा तोच झेंडा घेऊन सर्व शक्तीनिशी अमेरिकेतील संसदेमध्ये त्यांचे समर्थक दाखल झाले. असे म्हटले जात आहे की कॅपिटल हिलवर 1814 मध्ये ब्रिटेनकडून करण्यात आलेल्या हल्ल्यानंतर ही सर्वात मोठी घटना आहे. पण हे सत्य नाही. कॅपिटल हिलवर यापूर्वी लहान मोठ्या हिंसक कारवाया होत राहिल्या. यात दुसर्‍या राष्ट्राकडून करण्यात आलेला 1814 चा तो एकच हल्ला होता ज्यात ब्रिटिश सैन्यांनी  वॉश्िंगटन डीसीमध्ये दाखल होऊन कॅपिटल हिल सहित व्हाईट हाऊसवरही हल्लाकरून काँग्रेसची (तेथील लोकसभा) लायब्ररी आणि सर्वोच्च न्यायालयाला आग लावली होती. 1841 साली अमेरिकेतील आर्थिक मंदीच्या काळात तत्कालीन राष्ट्राध्यक्षांकरवी बँकिंग व्यवस्था स्थापन करण्याचा प्रस्ताव मांडला असता खाजगी क्षेत्रातील बँकांच्या कर्मचार्‍यांना कॅपिटल हिलसमोर आंदोलन करत दगडफेक केली होती. तसेच गुलामी प्रथेच्या देशातील भवितव्य काय या प्रश्‍नावर चर्चा करत असताना एकासिनेटच्या सदस्यावर काँग्रेसच्या दुसर्‍या सदस्याने काठीने मारले होते. पण त्यासाठी त्याला आपला राजीनामा देणे भाग पडले होते. पण त्याच सदस्याला पुन्हा निवडून देऊन तेथील जनतेनी जणू गुलामी प्रथेला आपला पाठिंबा दर्शविला होता. ज्यावरून अमेरिकी जनतेला मानसिक विकार समजता येते.

अमेरिकी नागरिकांच्या या वृत्तीमुळे त्यांनी अमेरिकेने इतर देशांविरूद्ध जगभर छेडलेल्या युद्धामागची अत्याचारी मानसिकतेची जाणीव होते. गेली दीडशे वर्ष अमेरिकेच्या इतर राष्ट्रावरील जुल्मी अत्याचारांना तेथील जनतेनी पाठिंबा दिलेला आहे. 1915 साली एरिक मॉन्टरनेही दारूने भरलेल्या तीन कांड्यांनी सिनेटच्या एका कक्षात विस्फोट घडवून आणला. याचे कारण होते पहिल्या जागतिक युद्धात अमेरिकेने ब्रिटनला शस्त्रांचा पुरवठा केल्याच्या विरोधात मेेक्सिकन शरणार्थींच्या प्रश्‍नावर चर्चेदरम्यान 1950 साली पोर्टिकोच्या स्वांतत्र्यासाठी प्रतिनिधी सभा चालू असताना हल्ला करण्यात आला होता. यात 5 सदस्य जखमी झाले होते. तशीच एक घटना 1971 मध्ये व्हिएतनाम प्रश्‍नावर तिथल्या डाव्यांनी कॅपिटल हिलवर हल्ला केला होता. त्यानंतर कॅपिटल हिलच्या सुरक्षेत वाढ करून व्हिडिओ कॅमेरे लावण्यात आले होते. या इमारतीत प्रवेशावर बंदी घालण्यात आली होती. 1983 मध्ये सशस्त्र मार्कशिस्ट कम्युनिस्टांनी लेबनान आणि ग्रेनाडा देशांत अमेरिकी लष्करी हस्तक्षेपाविरूद्ध सिनेटच्या बाहेर बॉम्ब पेरले होते यात जीवित हानी झाली नव्हती मात्र एक भिंत क्षतीग्रस्त झाली होती. या घटनेनंतर कॅपिटल हिलवर येणार्‍या सामान्य पर्यटकांसाठी बंदी लावण्यात आली. 2001 मध्ये दोन विमानाद्वारे वर्ल्ड ट्रेड सेंटरला उध्वस्त केले होते. तसेच पेनन्सिल्वेनिया येथे चौथे विमान जमीनीवर पडला असता त्याची तपासणी केल्यास असे आढळून आले की, त्याचे लक्ष कॅपिटल हिल होते. या घटनांद्वारे जे अमेरिकी नागरिक स्वतःला सभ्य आणि शांतता प्रेमी उदारमतवादी असल्याचा दावा करतात त्यांचा हा दावा किती खोटा आहे हेच सिद्ध होते. वंशवाद, गुलामीची प्रथा आणि भांडवलवादी व्यवस्थेला ते लोक किती महत्त्व देतात हेच सिद्ध होते. आणि शेवटी ट्रम्प समर्थकांनी हिंसेचा जो हैदोस कॅपिटलवर मांडला होता त्याचे कारण त्यांची वाईट वृत्तीच होती हे स्पष्ट आहे. 

आपण किती सभ्य, आपले विचार किती उच्च कोटीचे याचा मुखवटा परिधान केलेल्या मुखवट्यातून सदैव दिसत आला आहे. पण त्याच वेळेला इतर राष्ट्रांना ते किती तुच्छ समजत आले आहेत याचा पुरावा देखील समोर येत असतो. 2010 मध्ये वर्जिनिया येथील एका हॉटेलात काम करणार्‍या गॅली कार्टरला हॉटेलात खान-पान केल्यानंतर त्याने महिलेला टिप दिले नाही. एवढ्यावरच न थांबता त्या दाम्पत्याने तिच्या हातात एक चिठ्ठी दिली त्यात लिहिले होते ”तुमची सेवा उत्तम होती पण आम्ही काळ्या लोकांना टिप देत नसतो” त्यांना टिप द्यायची नव्हती यात वाद नसला तरी त्या सेविकेची मानहानी करणं यावरून गोर्‍या लोकांची मने किती वंशवादी आहेत हेच सिद्ध होते. आणि आपला अहंकार व्यक्त करताना त्यांना काही गैर देखील वाटत नाही. त्यांना लाज तर येत नाही उलट यात त्यांना गर्व वाटतो. काही लोकांनी त्या सेविकेच्या मनधरणीसाठी एक मोहिम चालविली होती. हॉटेल मालकानं या घटनेची निंदा करत म्हटले होते की, आणि त्यासाठी त्यांनी राजकीय वातावरणाला जबाबदार धरले होते आणि  अमेरिकेत ही आग अजून तरी नियंत्रणात आहे पण कॅपिटललिच्या घटनेनंतर त्यांचे मत बदलले असेल. 

युनोमधील इतर देशांनी देखील याची दखल घेतली होती. 2019 साली मानवी अधिकारांच्या विषयावर युनोच्या जेनेव्हा येथे 42 व्या सभेमध्ये पाश्‍चात्य देशांमधील वंशवाद, वंशिक भेदाभेद आणि परराष्ट्रामधील त्या देशांमध्ये आश्रय घेण्यासाठी जाणार्‍याच्या मानवी अधिकारांवर चर्चा झाली आणि चायनाचे युनोमधील स्थायी सदस्य छिनशो यांनी अरब राष्ट्रे, रशिया, पाकिस्तान, मेक्सिको, दक्षिण आफ्रिका सहित इतर 50 देशांचे प्रतिनिधीत्व करित पाश्‍चात्य देशांमध्ये अल्पसंख्यांक आणि शरणार्थ्यांच्या विरोधात वाढत असलेल्या द्वेषाच्या वातावरणासाठी चिंता व्यक्त केली होती. इस्लामिक संघटनेच्या वतीने पाकिस्तानच्या प्रतिनिधीने मुस्लिम द्वेष, धार्मिक असहिष्णुता आणि उजव्या अतिरेकी विचारधारेच्या संघटनांना दोषी ठरवले होते.

पण या कारवायांमुळे हे प्रश्‍न कायमचे संपणार नाहीत या समस्येवर प्रेषित मुहम्मद सल्ल. यांनी आजपासून 1442 वर्षापूर्वी मानवजातीला संबोधून मानवी सभ्यतेसाठी समता, बंधुभाव यावर सविस्तर शिकवणी दिल्या आहेत त्याची अंमलबजावणीच या समस्येवर उपचार आहे.

- डॉ. सलीम खान