मद्यपान व आपले शरीर

जगभरात उत्सवाच्या नावाखाली भरपूर मद्यपान केले जाते. काहींचा तर रोजचीच दिनचर्या आहे. मद्याचा पहिला घोट घेतल्यापासून माणसाच्या शरीरावर अल्कोहोलचा प्रभाव सुरू होतो. दारूचा परिणाम सामाजिक, आर्थिक, राजकारण इत्यादी जीवनाच्या सर्व क्षेत्रांवर होतो आहे. त्यामुळे आपण आज अल्कोहोलचे आरोग्यावर होणारे दुष्परिणाम यावर चर्चा करू.

दाहक नुकसान

(Pancreas) यकृत हा एक अवयव आहे जो अल्कोहोलसह आपल्या शरीरातून हानिकारक पदार्थ तोडण्यास आणि काढून टाकण्यास मदत करतो. दीर्घकालीन अल्कोहोलचा वापर या प्रक्रियेमध्ये हस्तक्षेप करतो. यामुळे यकृत दाह आणि यकृत रोगाचा तीव्र धोका वाढतो. या जळजळांमुळे होणारी डाग सिरोसिस म्हणून ओळखली जाते. डाग ऊतकांची निर्मिती यकृत नष्ट करते. यकृत वाढत्या प्रमाणात खराब झाल्यामुळे आपल्या शरीरातून विषारी पदार्थ काढून टाकणे कठीण होते.

साखरेची पातळी

Liver and pancreas आपल्या शरीराच्या इंसुलिनच्या वापराचे आणि ग्लूकोजच्या प्रतिसादाचे नियमन करण्यास मदत करते. जेव्हा आपले स्वादुपिंड आणि यकृत योग्यरित्या कार्य करत नाहीत, तेव्हा आपण कमी रक्तातील साखर अनुभवण्याचा धोका पत्करता जी जीवघेणा असू शकते. खराब झालेले स्वादुपिंड देखील साखर वापरण्यासाठी पुरेसे इन्सुलिन तयार करण्यापासून शरीरास प्रतिबंधित करू शकते. यामुळे हायपरगिसेमिया किंवा रक्तात जास्त साखर होऊ शकते. यामुळे मधुमेहाचा धोका असतो आणि आधीच स्थापित मधुमेह गुंतागुंत होतो.

केंद्रीय मज्जासंस्था

आपल्या शरीरावर अल्कोहोलचा प्रभाव समजून घेण्याचा एक सोपा मार्ग म्हणजे तो आपल्या मध्यवर्ती मज्जासंस्थेवर कसा परिणाम करतो हे समजून घेणे. आपले समन्वय आणि अशा प्रकारे मेंदूवर परिणाम होतो हे प्रथम लक्षणांपैकी एक म्हणजे अस्पष्ट भाषण. अल्कोहोलमुळे आपला मेंदू आणि शरीर यांच्यातील संवाद कमी होऊ शकतो. हे समन्वय अधिक कठीण करते. संतुलित होण्यास आपणास कठीण वेळ येऊ शकेल. त्यामुळे वाहन चालविण्यावर निर्बंध.

अल्कोहोलमुळे आपल्या मध्यवर्ती मज्जासंस्थेचे अधिक नुकसान होते म्हणून आपण आपल्या पाय आणि हातांमध्ये सुन्नपणा आणि मुंग्या येणे संवेदना जाणवू शकता. अल्कोहोलमुळे आपल्या मेंदूला दीर्घकालीन आठवणी तयार करणे देखील अवघड होते. हे स्पष्टपणे विचार करण्याची आणि तर्कसंगत निवडी करण्याची आपली क्षमता देखील कमी करते. कालांतराने, मेंदूचे नुकसान (फ्रंटल लोब) होऊ शकते. मेंदूचे हे क्षेत्र इतर महत्त्वपूर्ण भूमिकांव्यतिरिक्त भावनिक नियंत्रण, अल्प-मुदतीची मेमरी आणि निर्णयासाठी जबाबदार आहे. तीव्र आणि गंभीर मद्यपान केल्यामुळे मेंदूत कायमचे नुकसान होऊ शकते. यामुळे वेर्निक्के-कोर्साकोफ सायकोसिस होऊ शकतो, मेंदूचा विकार.

व्यसन

काही लोक जे जास्त प्रमाणात मद्यपान करतात त्यांना अल्कोहोलवर शारीरिक आणि भावनिक अवलंबन वाढू शकते. मद्यपान करणे कठीण आणि जीवघेणे असू शकते. माघार घेण्याच्या गंभीर प्रकरणांमध्ये जप्ती, मतिभ्रम आणि डिलरियम येऊ शकतात.  

पाचक प्रणाली

अल्कोहोलचे सेवन आणि आपल्या पाचक प्रणालीमधील संबंध त्वरित स्पष्ट दिसत नाही. साइड इफेक्ट्स बहुधा नुकसान झाल्यावरच दिसून येतात. आणि जितके तुम्ही प्याल तितके जास्त नुकसान होईल. अल्कोहोल आपल्या पाचक मुलूखातील ऊतींचे नुकसान करू शकते आणि आपल्या आतड्यांना अन्न पचवण्यापासून आणि पोषक आणि जीवनसत्त्वे शोषून घेण्यापासून रोखू शकतो. म्हणून मद्यपान करणार्‍यांमध्ये खनिजे आणि जीवनसत्त्वे कमी असतात. अन्नामधून जीवनसत्त्वे आणि खनिजांचे शोषण करण्यात अडचण अशक्तपणास कारणीभूत ठरू शकते- अशी स्थिती जिथे आपल्याकडे हिमोग्लोबिन कमी आहे. जे लोक जास्त प्रमाणात मद्यपान करतात त्यांच्यामध्ये अल्सर किंवा मूळव्याध (हायड्रेशन आणि बद्धकोष्ठतेमुळे) सामान्य असतात.

कर्करोग

जे लोक जास्त प्रमाणात मद्यपान करतात त्यांना कर्करोगाचा धोका देखील असू शकतो. जे लोक वारंवार मद्यपान करतात त्यांना तोंड, घसा, अन्ननलिका, कोलन किंवा यकृतमध्ये कर्करोग होण्याची शक्यता असते. जे लोक नियमितपणे तंबाखू पितात आणि वापरतात त्यांना कर्करोगाचा धोका जास्त असतो.

पाचक आणि अंतःस्रावी ग्रंथी

जास्त मद्यपान केल्याने स्वादुपिंडामुळे तयार होणार्‍या पाचक एंजाइमची असामान्य सक्रियता होऊ शकते. या सजीवांच्या शरीरात निर्माण होणारे द्रव्य तयार होण्यामुळे स्वादुपिंडाचा दाह म्हणून ओळखले जाणारे जळजळ होऊ शकते. स्वादुपिंडाचा दाह एक दीर्घकालीन स्थिती बनू शकतो आणि यामुळे गंभीर परिणाम होऊ शकतात.

रक्ताभिसरण प्रणाली

अल्कोहोल आपल्या हृदय आणि फुफ्फुसांवर परिणाम करू शकते. जे लोक दीर्घकाळ मद्यपान करतात त्यांना मद्यपान न करणा र्‍यांपेक्षा हृदयाशी संबंधित समस्यांचा धोका जास्त असतो. मद्यपान करणार्‍या स्त्रियांना हृदयरोग होण्याची शक्यता जास्त असते.

रक्ताभिसरण प्रणालीच्या गुंतागुंतांमध्ये हे समाविष्ट आहे: 

उच्च रक्तदाब, हृदयविकाराचा झटका, हृदय अपयश, हृदय स्नायू कमकुवतपणा (कार्डिओमायोपॅथी) इ. अन्नामधून जीवनसत्त्वे आणि खनिजांचे शोषण करण्यात अडचण अशक्तपणा होऊ शकते. ही अशी स्थिती आहे जिथे आपल्याकडे लाल रक्तपेशी कमी असतात. अशक्तपणाचे सर्वात मोठे लक्षण म्हणजे थकवा.

रोगप्रतिकारक प्रणाली

जास्त प्रमाणात मद्यपान केल्याने आपल्या शरीराची नैसर्गिक रोगप्रतिकारक शक्ती कमी होते. यामुळे आपल्या शरीरावर आक्रमण करणार्‍या जंतू आणि विषाणूंविरूद्ध संघर्ष करणे अधिक कठीण होते. जे लोक दीर्घ कालावधीत जास्त मद्यपान करतात त्यांना सामान्य लोकांपेक्षा न्यूमोनिया किंवा टीबी होण्याची शक्यता जास्त असते. जगभरातील टीबी प्रकरणांपैकी सुमारे 10% प्रकरणे अल्कोहोलच्या सेवनाशी संबंधित आहेत. मला असे वाटते की इतर कोणत्याही पदार्थात नुकसान संभाव्यतेचा असा बहुआयामी पोर्टफोलिओ नाही. तरीही अल्कोहोल हे जगातील सर्वात जास्त प्रमाणात मद्यपान केले जाते.

 आपण सध्या मद्यपान करत असल्यास, त्याबद्दल विचार करा आणि त्यापासून मुक्त होण्यासाठी मार्ग शोधा. डॉक्टरांचा सल्ला घ्या. आपण अद्याप अल्कोहोलचे सेवन केले नसेल तर अभिनंदन! त्याला कधीही स्पर्शही करू नका.  

As an alcoholic, you will violate your standards quicker than you can lower them - Robbin Willliams, Weapons of Self Destruction.

- डॉ. आसिफ पटेल