आत्मचिंतनाची गरज

एखादे झाड जेव्हा आतून पोकळ होऊन वाळून जाते तेव्हा ते पाडण्यास वेळ लागत नाही आणि त्यासाठी कसलाही त्रास होत नाही. झाड कापणारा अतिशय सहजतेने आणि अल्पावधित ते कापून टाकतो. इतकेच नव्हे तर त्याची मुळेदेखील उखडून टाकतो. हीच स्थिती समुदायांची आणि सामाजिक गटांची असते. ज्या समुदायाला आपल्या परिस्थितीची जाण नाही, जो स्वत:च्या नीतिमूल्यांकडे, नैतिक तत्त्वांकडे दुर्लक्ष करतो, असा समुदाय मोठमोठी भाषणे आणि उपदेशांचे पहाड उभे करू शकतो, मात्र वास्तविक जगात त्याची स्थिती एका क्षुल्लक कणापेक्षा अधिक नसते. त्याची अवस्था आतून पोकळ झालेल्या झाडासारखी असते. असा समुदाय आपल्या अस्तित्वाची लढाई लढू शकत नाही अथवा त्याचे जीवन नकोसे करणाऱ्या शत्रूशी दोन हात करू शकत नाही. जर आपल्याला देशातील सद्यस्थितीशी लढा द्यायचा असेल आणि आपली अस्मितेला वाचवायचे असेल तर शीर तळहातावर घेऊन सामना करण्याचे धैर्य पुरेसे नसून सर्वप्रथम स्वत:च्या अंत:करणात डोकावून पाहण्याची तीव्र इच्छा निर्माण केली पाहिजे. माणूस आपल्या जीवनात जो व्यवसाय, छंद अथवा एखादे ध्येयाचा अंगीकार करतो तेव्हा तो त्यामध्ये खूप पुढे जाऊ इच्छितो. कारण यशाच्या शिखरावर पोहोचणे ही मानवी स्वभावाची गरज आहे. भूतकाळ आणि सद्य:स्थितीचे परीक्षणांती असा निष्कर्ष निघतो की जगातील बऱ्याच लोकांनी आपापल्या क्षेत्रात यशाचा ध्वज उंचावर आणि गंतव्यस्थान गाठले. परंतु अपयशी झालेल्या आणि स्वत:च्या गंतव्यस्थानाची तहान लागलेल्या लोकांची एक लांबलचक यादीदेखील आहे. हे यश आम्हाला येथे समजले पाहिजे. यश आणि अपयशामागे विविध कारणे असतात. त्यापैकी एक महत्त्वाचे कारण म्हणजे आत्मिंचतनाचा अभाव होय. मानवी जीवनाच्या बारकाईने अध्ययनानंतर असे दिसून येते की ज्यांनी स्वत:ला जबाबदार धरले त्यांना त्यांच्या सकारात्मक आणि नकारात्मक बाबी समोर आल्या आणि नंतर ज्यांना प्रगतीची आवड होती ते सकारात्मक बाजूकडे पुढे गेले. कठोरपणे चालत त्यांनी एकामागून एक मैलाचा दगड ओलांडला आणि नकारात्मक पैलूला यशाच्या मार्गातील एक दगड समजून तो आपल्या जीवनातून काढून टाकला. याउलट ज्यांनी हेतूपुरस्सर किंवा अजानतेपणी आत्मपरीक्षणाकडे दुर्लक्ष केले आणि त्याच कारणास्तव आपल्या जीवनातील सकारात्मक आणि नकारात्मक गोष्टी माहिती नसलेले लोक केवळ आपल्याच क्षेत्रात अपयशी ठरले नाहीत तर अधोगतीच्या ढासळत्या खोल गुहेत जाऊन पडले. जगातील प्रत्येक माणसासाठी स्वत:चे उत्तरस्रfयत्व असणे आवश्यक आहे, जेणेकरून तो स्वत: प्रगती करू शकतो आणि यशाच्या मार्गावर जाऊ शकतो तसेच इतर लोकही त्यापासून लाभ घेऊ शकतात. वैयक्तिक जीवनात जसे उत्तरायित्व आवश्यक असते तसेच सामूहिक जीवनातदेखील उत्तरस्रfयत्व असते. एक राष्ट्र आणि येथील नागरिकाच्या नात्याने आपल्या जबाबदाऱ्या काय आहेत? मुस्लिम म्हणून आपण जबाबदार असणे हे महत्त्वाचे ठरते. आपल्या समाजासाठी आवश्यक असलेले स्रfयत्व आपण निभावत आहोत काय याचे आत्मचिंतन आम्हास केले पाहिजे. आपल्या देशबांधवांप्रती आपल्या ज्या जबाबदाऱ्या होत्या त्या आपण पार पाडत आहोत की नाही याचेही आपणास भान हवे. मात्र अतिशय दु:खाने आपणास मान्य करावे लागते की आपण आपल्या समाजाप्रती आणि देशबांधवांप्रती आपली जबाबदारी योग्यरीत्या पार पाडण्यात आपण अपयशी ठरलो आहोत, हे आपले दुर्दैवच म्हणावे लागेल. सध्या भारतीय मुस्लिम समाजाल विविध समस्यांनी ग्रासले आहे. त्यांना अनेक आव्हानांचा सामना करावा लागत आहे. मात्र दुर्दैवाने ते अनेक गटातटांमध्ये विभागले गेले आहेत आणि उत्तरस्रfयत्वाच्या प्रक्रियेमध्ये एका मंचावर एकत्रित येण्याचा प्रभावी मार्ग त्यांच्याकडून अवलंबताना दिसून येत नाही. अशा परिस्थितीत समस्या कधीच सुटत नाहीत आणि समाज त्यामध्ये गुरफटला जाऊन आगामी बिकट परिस्थितीचा सामना करणे भाग पडू शकते. जर जवळपास वीस कोटी मुस्लिमांनी आपली जबाबदारी ओळखून एकत्रितपणे आवाज उठविला असता तर आतापर्यंत अनेक समस्या सुटल्या असत्या. स्वत:ची जबाबदारी हे एक साधन आहे जे आपल्याला अपयशापासून दूर आणि यशाच्या जवळ नेते. म्हणूनच वैयक्तिक जीवन असो की सामूहिक जीवन अथवा धार्मिक गोष्टी असोत वा कौटुंबिक गोष्टी, आपण नेहमीच स्वत:च्या जबाबदारी आपले साधन बनविले पाहिजे जेणेकरून आपण नकारात्मक पैलू टाळून सकारात्मक बाबींचा अवलंब करू शकू आणि आयुष्यात यशस्वी होऊ. वैयक्तिक जीवनात जबाबदार राहण्याचा एकमेव सोपा व व्यावहारिक मार्ग म्हणजे आज जे काही योग्य आहे आणि जे अयोग्य आहे ते पाहण्यासाठी दररोज झोपण्यापूर्वी आपल्या रोजच्या दिनचर्येवर विचार करणे आणि मग चुकीच्या कृत्याबद्दल पश्चात्ताप करणे किंवा ते दुरुस्त करण्याचा एखादा मार्ग शोधणे आणि ईश्वराला योग्य कृत्यासाठी धन्यवाद देणे आणि या सर्व गोष्टींचा संकल्प सोडणे होय.

- शाहजहान मगदुम
मो.:८९७६५३३४०४